در بین تمامی نهادها، سازمان ها و موسسات اجتماعی، خانواده نقش و اهمیت خاص و به سزایی دارد. تمامی افرادی که در باب خانواده اندیشیده اند و نیز همه مصلحین بر خانواده و اهمیت حیاتی آن برای جامعه تاکید ورزیده اند. به درستی هیچ جامعه ای نمی تواند ادعای سلامتی کند، چنانچه از خانواده های سالم برخوردار نباشد. باز بی هیچ شبهه هیچ یک از آسیب های اجتماعی نیست که فارغ از تاثیر خانواده پدید آمده باشد.
کارکرد خانواده صرفاً تامین احتیاجات جسمی، مادی و روانی و فراهم کننده فضای مملوء از گرمی و صمیمت برای اعضا نیست، بلکه در کنار این عملکردهای سازنده و مفید، خانواده می تواند کارکردهای مخرب گسترده ای همچون خشونت را نیز داشته باشد. سال هاست که در برخی از خانواده ها، خشونت کانون زندگی آنان را به محیطی سرد و بی روح مبدل کرده است. خشونت خانگی یک بلای جهانی است که پیکر خانواده و جامعه را تخریب و سلامتی افراد را تهدید می کند و شمار بسیاری را مجروح و دچار مشکلات جسمی، جنسی، تولید مثلی و روانی می گرداند.
تعریف خشونت خانگی
خشونت خانگی به خشونتی گفته می شود که در محیط خصوصی خانواده به وقوع بپیوندد. در دنیای امروز، خشونت خانگی واقعیتی غیر قابل انکار است، خشونت هایی که مخصوص جامعه یا طبقه خاصی نیست و در همه کشورهای دنیا و طبقات اجتماعی مختلف میتوان آن را یافت. بزرگترین ریسک فاکتور برای ابتلا به خشونت خانگی در بزرگسالی، زن بودن و داشتن تجربه بد رفتاری در کودکی است و به طور کلی زنان بیشتر از مردان دچار خشونت خانگی می شوند. به طور سیستماتیک خشونت خانگی با توجه شیوع بالاتر آن باید در تمام مراکز سلامت روان مورد ارزیابی و غربالگری قرار گیرد. هر چند ریسک فاکتورهایی از قبیل افسردگی، سوء مصرف مواد، آسیب ها و اختلالات فیزیکی فرد نیز وجود دارد.
شیوع خشونت خانگی
در آلمان از هر چهار زن یک نفر (۲۵ درصد) خشونت جنسی یا فیزیکی را توسط شریک خود تجربه کرده اند. در بریتانیا ۲۱ درصد از زنان حداقل یکبار در طول زندگی خشونت فیزیکی و یا تهدید شدن را توسط شریک زندگی خود تجربه کرده اند. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی شیوع خشونت علیه زنان جهانی است و حدود ۳۵ درصد از زنان در سرتاسر جهان خشونت فیزیکی یا جنسی را تجربه کرده اند، در حالی که در برخی مطالعات در ایران میزان شیوع خشونت جسمی علیه زنان ۴۶ یا ۱۵ درصد، خشونت جنسی ۴۲ درصدو خشونت روان شناختی ۸۲ درصد گزارش شده است.
انواع خشونت خانگی
خشونت فیزیکی
شاید پرخطرترین نوع خشونت خانگی، ضرب و شتم مهاجم باشد. اعمالی مانند مشت زدن، لگد زدن، گاز گرفتن، هل دادن، خفه کردن، زخم کردن، غرق کردن، کشیدن مو، سوزاندن و حتی تهدید به حمله فیزیکی از جمله این خشونت ها است. قطع کردن نیازهای فیزیکی مانند تغذیه، بهداشت، کمک به درمان جراحت یا بیماری و زندانی کردن هم از خشونت های فیزیکی شمرده می شود. پرتاب اشیاء، شکستن و آسیب زدن به وسیله های منزل و حتی آسیب زدن به حیوانات خانگی هم از این جمله است. در این مورد لازم است که اقدامات فوری از طریق مراکز و منابع حمایتی صورت گیرد تا از آسیب های جدی پیشگیری شود.
خشونت روانی
این نوع خشونت به معنای هر نوع رفتار و گفتار خشنی است که سلامت روانی شخص را با خطر مواجه می نماید. مانند انتقاد ناروا، تمسخر، توهین، تهدید به ازدواج مجدد، تهدید به طلاق، اعمال مالکیت، عدم اجازه خروج از خانه، تهدید به بچه دزدی، تهدید به تخریب دارایی، متلک گویی و اجبار به دیدن تصاویر و صحنه های خلاف عفت.
خشونت جنسی
خشونت جنسی به معنای هر نوع رفتار جنسی خشنی است که از روی قصد و نیت توأم با زور و بی رضایتی و یا اکراه و یا بی میلی و یا بیرون از ارتباطات متعارف بین دو جنس مخالف به تهدید و صدمه جنسی انجام شود و مصادیق آن عبارتند از تجاوز به عنف، آزار جنسی و مزاحمت و تماس بدنی، ختنه دختران، بارداری اجباری، اجبار به روابط جنسی غیر طبیعی، اجبار به روابط جنسی در زمان قاعدگی و بیماری.
خشونت اقتصادی
خشونت اقتصادی یعنی رفتاری خشن در امور مربوط به اشتغال، اقتصاد، دارایی که شخص را تحت فشار و آزار و تبعیض قرار می دهد. مثل عدم پرداخت نفقه، بخل و کنترل وسواسگرانه مخارج خانه، دریافت اجباری حقوق همسر، تبعیضات و نابرابری های اقتصادی.
خشونت معمولاً بازتابی از پائین بودن سطح تحمل افراد جامعه، احساس پرخاشگری و آسیب روانی است. افرادی که در بچگی در معرض انواع خشونت قرار گرفته اند، افردی که اعتماد به نفس پایینی دارند، برای خود احترام و ارزش مخصوصى قائل نیستند و یا افرادی که خلق افسرده ای دارند، انواع خشونت را نسبت به خود بیشتر تحمل می کنند.
درمان خشونت خانگی
به طور کلی خدماتی که در حال حاضر در بیشتر کشورها به قربانیان خشونت خانگی ارائه می شود شامل چهار دسته فعالیت است که عبارتند از: ایجاد خطوط تلفن برای قربانیان خشونت، مشاوره دادن، فراهم کردن پشتیبانی توسط افراد غیر متخصص و ایجاد پناهگاه هایی برای زنان آسیب دیده و فرزندانشان در صورت لزوم. تحقیقات نشان داده اند که پناهگاه ها و خدمات پشتیبانی بسیار موثرتر از مشاوره های مرسوم سنتی است و زنانی که خدمات پشتیبانی دریافت می کنند به احتمال بیشتری به پیگیری از طریق قانونی نیز روی می آورند. همچنین پژوهش ها نشان می دهد مشاوره های مرسوم تاثیر بسیار کمی بر قربانیان دارد، اما مشاوره با رویکرد حمایتی و آموزش روان شناختی تاثیرات مثبتی بر قربانیان خشونت خانگی دارد.
چگونه از خودم محافظت کنم؟
به خودتان باور داشته باشید
حفظ خودباوری و اعتماد به نفس در رابطه ای که مکرراً آزار می بینید یا به آن تهدید می شوید، بسیار دشوار است. طبیعی است از کسی که شما را آزار میدهد بترسید، احساس ناامنی کنید و فکر کنید به قدری آسیب دیده اید که توان کمک کردن به خودتان را از دست داده اید. اما در حقیقت شما فقط به کمی زمان نیاز دارید تا از آشفتگی خارج شده و مجدداً به احساساتتان مسلط شوید. هر کس مسئول رفتارهای خود است و رفتار خشن و آسیب رسان دیگران تقصیر شما نیست. خودتان را به خاطر آن سرزنش نکنید و مقصر ندانید. به خاطر داشته باشید افرادی که به دیگران آسیب میزنند و رفتارهای خشن از خود نشان میدهند از مشکلات و اختلالات روانشناختی رنج می برند و بهبود آنها منوط به دریافت مداخلات حرفه ای است.
درخواست کمک کنید
حتماً در زندگیتان افرادی حضور دارند که مشتاق کمک کردن به شما باشند، اما از آن جایی که وضعیت موسوم به خشونت خانگی غالباً پشت درهای بستۀ خانه اتفاق می افتد، حتی نزدیکترین افراد خانواده و دوستانتان بدون آنکه خودتان چیزی بگویید، متوجه اوضاع شما نخواهند شد. مطرح کردن موضوع با شخصی که به آن اعتماد دارید، به شما کمک میکند آرام شوید و احساس امنیت کنید. کسی را انتخاب کنید که به تصمیم شما احترام میگذارد و قادر است بدون قضاوت کردن، به حرف هایتان گوش دهد. این فرد میتواند دوست یا عضوی از خانواده شما باشد. بهتر است پیش از شروع گفت و گو انتظارتان از طرح این مسئله را روشن کنید تا هر دوی شما در وضعیت بهتری قرار بگیرید.
اورژانس اجتماعی را بشناسید
در شرایط بحرانی با اورژانس اجتماعی به شماره ۱۲۳ تماس بگیرید. تیم اورژنس اجتماعی که متشکل از روانشناس و مددکار اجتماعی است، به محض تماس شما وارد عمل شده و اقدامات ضروری و مداخلات اورژانسی را انجام میدهد. این شماره را به خاطر بسپارید و به فرزندتان نیز آموزش دهید که در صورت تنها بودن در منزل و قرار گرفتن در معرض خطر، سریعاً با این شماره تماس گرفته و درخواست کمک کند.
