از جمله معضلاتی که به ویژه در لایه های مختلف اجتماع و میان اقشار مختلف جامعه بیش از پیش نمود یافته است، قضاوت عجولانه می باشد. سایه سنگین پیش داوری و قضاوت عجولانه بشدت در ابعاد مختلف زندگی انسانها احساس می شود. بدون تردید، در نهاد همه آدمها نیرویی به نام نیروی قضاوتگر وجود دارد. پیش داوری و قضاوت های نادرست و عجولانه علاوه بر رنجش خاطر دیگران، آرامش و آسایش فرد را نیز تحت شعاع قرار می دهد.
عده ای بسیاری از افراد، ملاک و معیار قضاوت خود را مبتنی بر ظاهر آدمها قرار می دهند. بر این اساس، این دسته از افراد با دیدن فردی اخمو با پیش داوری و به صورت ناخودآگاه او را فردی عصبی و خشک تلقی می کنند. در برخی مواقع بدون داشتن کوچکترین پیش زمینه و شناختی از فرد، مبنای قضاوت شخص را بر اساس رفتار و اعمالش می گذارند.
به طور کلی، قضاوت عملکرد و رفتار دیگران یکی از دلایل عمده و بزرگ رخت بر بستن آرامش از سطح زندگی افراد به شمار می رود. به همین جهت، برای برخورداری از آرامش و آسایش، به ویژه در لحظه به لحظه زندگی، مناسب است که چشم خود را بر روی پیش داوری و قضاوت عجولانه ببندیم.
تبعات و آثار منفی و نامطلوب قضاوت عجولانه
بدون تردید، قضاوت عجولانه با ایجاد و بروز مشکلات و ناراحتی های مختلف برای افراد، ارتباط مستقیم و عمیق دارد. داشتن ذهن و شخصیتی قضاوتگر در شکل گیری سوء تفاهم ها و مشکلات ارتباطی بسیار تأثیرگذار و مؤثر می باشد. قضاوت کردن افراد بدون در اختیار داشتن شواهد مناسب علاوه بر انجام عملی قبیح و مذموم، تعاملات و ارتباطات افراد با یکدیگر را نیز به شدت تحت تأثیر قرار می دهد.
پیش داوری کردن افراد به صورت همیشگی علاوه بر ارتکاب رفتارهای غلط و ناپسند، میان فرد قضاوتگر و اطرافیان، دوستان و آشنایان نیز فاصله و شکاف عمیقی را ایجاد می سازد. از سوی دیگر، قضاوت عجولانه نمونه ای از پردازش های شناختی قلمداد می گردد که در افکار و احساسات فرد تأثیرگذاری بالایی از خود برجای می گذارد. به همین جهت، چنانچه این روند در ذهن فرد به شیوه صحیح انجام نگیرد، موجی از افکار تحریف شده و منفی سرتاسر وجود فرد را در بر می گیرد.
در نتیجه این امر احساسات نامطلوب و ناخوشایند به شکل بارز نمود پیدا می کنند. بنابراین چنانچه فردی در وجود خود همواره هیجانات و احساسات ناخوشایند و ناسازگاری را تجربه می نماید و تناسب لازم با محیط پیرامون خود را برقرار نمی سازد، این مسائل میتواند از پیش داوری و قضاوت عجولانه نشأت گرفته باشند. در چنین شرایطی و به منظور تطبیق پیدا کردن فرد با محیط اطرافش و برخورداری از احساسات و هیجانات سازگار و خوشایند و برطرف نمودن مشکلات ناشی از قضاوت های نادرست، مراجعه به روانشناس یک راهکار مناسب و کاربردی به شمار می رود.
علل و عوامل پیش داوری و قضاوت عجولانه
از آنجایی که قضاوت عجولانه و زود قضاوت کردن رفتار منطقی و معقولی به حساب نمی آید، دلایل و عوامل مختلفی در بروز این مسئله تأثیرگذار می باشند. به همین جهت، آگاهی یافتن از علل و عوامل زود قضاوت کردن در رفع و برطرف ساختن این مشکلات، به افراد کمک شایانی می کند.
یکی از دلایل عمده و اصلی قضاوت عجولانه، تکانشگری می باشد. تکانشگری یکی از خصوصیات رفتاری مرتبط با شخصیت به شمار می رود که سبب می گردد فرد بدون اراده قبلی عمل کرده یا تصمیم خود را عملی سازد. در این شرایط فرد هیچ زمانی را به فکر کردن اختصاص نمی دهد و بدون برآورد کردن درست و دقیق وضعیت، مبادرت به انجام قضاوت عجولانه می کند. تکانشگری مبتنی بر عمل نمودن به وسیله تفکرات لحظه ای و آنی بوده که نتیجه ای جز پیامدهای نامطلوب و ناخوشایند با خود به همراه ندارد.
پیش گویی خود کام بخش، یکی دیگر از دلایل عمده زود قضاوت کردن تلقی می گردد. در این حالت، فرد به علت برخورداری از عقاید و باورهای از پیش تعیین شده در مورد موضوعی، وضعیت را به صورت ناخودآگاه یا خودآگاه و به شکلی جلو می برد تا بتواند عقاید و باورهای خود را اثبات نماید. بر همین اساس باید ابراز نمود که ریشه قضاوت عجولانه به پیش گویی خود کام بخش بر می گردد.
روش های مؤثر برای جلوگیری از قضاوت عجولانه
بر حسب نظر کارشناسان و متخصصان، روش های متعدد و مختلفی برای فائق آمدن بر قضاوت عجولانه وجود دارد. در این زمینه شناسایی ریشه و عوامل تحریف های شناختی، تمرین های ذهنی و راهکارهای کنترل هیجانی، از درجه اهمیت بسزایی برخوردار می باشند. در صورت ایجاد مشکلات و معضلات عدیده در روند زندگی، امور روزانه شخص، بروز ناراحتی ها و احساسات نامساعد و منفی ناشی از قضاوت عجولانه، مراجعه فرد به روانشناس بیش از پیش ضرورت و اهمیت پیدا می کند.
درمان شناختی رفتاری، از دیگر راهکارهای تأثیرگذار در قضاوت عجولانه محسوب می شود. در این روش روانشناسان به بررسی و تحلیل نوع افکار و پردازش های شناختی فرد پرداخته و با بکارگیری شیوه های تأثیرگذار درصدد بهبود نوع قضاوت کردن فرد بر می آیند.
