مکیدن انگشت شست و دیگر انگشتان در دوران شیرخواری و در کودکان نوپا، شایع و طبیعی است. بعضی از کودکان از همان ماه های اول، یعنی در سن سه یا چهار ماهگی شروع به مکیدن شست خود می کنند. کودک در این سن ابتدا بعد از خوردن شیر شروع به مکیدن شست یا انگشت خود می کند، سپس به تدریج در مواقع دیگر و قبل از شیر خوردن نیز شست خود را می مکد. کودک در سن شش یا هفت ماهگی که اشیا مختلف را به دهان خود می برد، شست و یا دیگر انگشتان دست خود را نیز داخل دهان می کند و آن را می مکد. اگر مادر، انگشت کودک را از دهانش خارج کند، او دو مرتبه انگشت خود را داخل دهان میبرد. بعضی از مادرها در مقابل این عمل کودک نگران می شوند و از پزشک نسبت به علاقه مکیدن انگشت سوال می کنند.
مادر باید بداند مکیدن شست و دیگر انگشتان در دوران شیرخواری، طبیعی است و اگر کودک به مکیدن شست خود علاقه مند است، سعی مادر در توقف کردن این عمل، نتیجه ای نخواهد داشت. مکیدن شست تا سن هجده ماهگی کم و بیش وجود دارد و در این سن به اوج شدت خود می رسد؛ به طوری که ممکن است کودک چندین ساعت در روز و شب و قبل از خواب شست خود را بمکد. مکیدن شست در سن دو سالگی کم می شود، مخصوصاً در خلال روز، ولی در این سن هنگامی که کودک گرسنه، خسته، بی خواب و یا ناراحت می شود؛ شروع به مکیدن شست خود می کند.
در سن دو نیم تا سه سالگی، مکیدن شست در خلال روز کمتر می شود و ممکن است کودک وقعی که دچار هیجان می شود مانند موقع تماشای تلویزیون و یا دیدن شئی در هوا، شست خود را بمکد. بعد از سن دو نیم تا سه سالگی، از شدت مکیدن شست به تدریج کاسته می شود و کودک ممکن است فقط در شب و به هنگام خوابیدن، شست خود را بمکد؛ ولی به تدریج و بدون کمک پدر و مادر این عادت کودک ترک خواهد شد.
آیا مکیدن شست یا انگشتان دیگر سبب تغییر شکل دهان و دندان کودک می شود؟
مکیدن شست یا انگشتان دیگر در دوران شیرخواری روی دندان های شیری اثری نخواهد گذاشت و اهمیتی ندارد، ولی اگر کودک در سنین قبل از مدرسه و یا سنین مدرسه که دندان های او ظاهر می شود، شست یا انگشتان دیگر خود را بمکد، سبب تغییر شکل فک و دندان های او می گردد. یعنی دندان های دائمی او به طرف جلو کشیده می شود، در نتیجه دندان ها روی هم جفت نشده و بد شکل می شود. اگر این عمل ادامه یابد، ممکن است موجب اختلال در تکلم کودک گردد. اگر در نتیجه مکیدن انگشت، بد شکلی در دندان ها به وجود آید، با ترک این عمل دندان ها به حالت طبیعی بر نخواهد گشت. بنابراین مکیدن انگشت در سنین قبل از مدرسه و دوران مدرسه نباید ادامه یابد تا دندان ها بد شکل نشوند.
والدین در برابر کودکی که شست خود را می مکد چه باید بکنند؟
بعضی از مادران با وجود اینکه می دانند مکیدن شست باید دوران طبیعی خود را طی کند، ولی دوست ندارند که کودک، انگشت خود را بمکد و از پزشک سوال می کنند که چه باید بکنند. مادران باید به نکات زیر توجه نماید:
کودک در سن دو سالگی در خلال روز کمتر شست خود را می مکد، مگر موقعی که گرسنه، خسته و یا دلتنگ شده باشد. بنابراین مادر باید دقت کند که کودک در چه شرایطی و در چه زمانی شست خود را می مکد و از به وجود آوردن چنین شرایطی که منجر به مکیدن شست او می شود، جلوگیری کند؛ یعنی به او زودتر غذا بدهد که گرسنه نشود، او را زودتر بخواباند و بالاخره ترتیبی دهد که با اسباب بازی یا بازی کردن با او مشغول باشد و دلتنگ نگردد.
باید توجه داشت به کودکی که خسته، گرسنه و یا دلتنگ است و در نتیجه شروع به مکیدن شست خود می کند، دادن اسباب بازی به عنوان جایگزین کردن مکیدن شست، چندان موثر نیست و باید از خسته شدن، گرسنه شدن و دلتنگ شدن کودک جلوگیری کرد. بعضی از کودکان که عادت به مکیدن شست خود دارند، اگر به کودکستان سپرده شوند و کودکستان را دوست داشته باشند، ممکن است به علت علاقه ای که به محیط تازه کودکستان پیدا می کنند، مکیدن شست خود را ترک کنند و حتی بی خوابی و بی اشتهایی کودک نیز از بین برود.
در سنین مختلف والدین باید در رابطه با مکیدن شست کودک چه اقداماتی انجام دهند؟
اگر پدر و مادر قبل از سن سه سالگی کودک، او را از مکیدن انگشت منع کنند و از آن جلوگیری نمایند، عادت کودک شدیدتر می شود و ترک کردن آن مشکل تر خواهد شد، ولی اگر پدر و مادر اجازه دهند که مکیدن شست سیر طبیعی خود را طی کند، کودک معمولاً در سن چهار تا پنج سالگی آن را ترک خواهد کرد. در بعضی مواقع کودک در سن پنج تا شش سالگی ممکن است برای رهایی از فشار و هیجان درونی خود که در این سن بیشتر می باشد، به طور موقت شروع به مکیدن شست خود کند، ولی آن هم خود به خود از بین خواهد رفت.
در سن دو نیم تا سه سالگی، دور کردن اشیائی که کودک وابسته به آن شده است و آن را در بغل می گیرد یا می مکد، لزومی ندارد، ولی اگر کودک به سن چهار یا پنج سالگی رسیده است و هنوز به شیئی وابسته است، مادر می تواند آن شیء را از او دور کند، مثلاً پتو را برای شستن ببرد و به کودک بگوید می خواهم پتو را بشویم. بعضی از کودکان در این سن قبول می کنند و وابستگی آنها از بین می رود.
پدر و مادر باید بدانند نق زدن به کودک، مسخره و سبک کردن او نزد دیگران و یا تنبیه او، سبب ترک عادت کودک نخواهد شد. همچنین قرار دادن مانعی در ناحیه آرنج که کودک نتواند ساعد خود را خم و انگشتش را داخل دهان کند و یا گذاردن باند و یا پیچیدن انگشتان کودک با پارچه برای جلوگیری از مکیدن انگشتان و یا مالیدن مواد شیمیایی تلخ یا شور به انگشتان، هیچ کدام صحیح نیست. چه بسا کارهایی که پدر و مادر برای جلوگیری از عادت کودک انجام می دهند، مشکلاتی بیشتر از عوارض مکیدن انگشت به وجود خواهد آورد.
در بعضی مواقع در اثر مکیدن، پوست انگشت یا شست کودک نازک می شود و یا حتی انگشت، تغییر شکل مختصری می یابد، ولی هیچکدام اهمیت ندارد و مشکلی به وجود نخواهد آورد و درمانی هم لازم ندارد. موقعی که کودک خود مایل است و سعی میکند که مکیدن انگشت را ترک کند، پدر و مادر باید تعریف و تمجید کنند تا کودک خود به ترک مکیدن انگشتان موفق گردد.
در نهایت بهترین راه مراجعه به رفتار درمانگر کودک است که با کمک به رفتار والدین و گردآوری تاریخچه کودک بتواند یک سیر تغییر رفتار برای کودک شکل دهد؛ زیرا عادت به این رفتار می تواند فرضیه ای را تقویت کند مبنی بر این که بزرگسالانی که در کودکی با مکیدن شست و یا مکیدن اشیاء برای خود آرامش به وجود می آورند در بزرگسالی نیز از کشیدن سیگار و یا پیپ خوششان می آید و آن را مصرف می کنند و حتی به آن عادت می کنند.
