اختلال هویت تجزیه ای Dissociative Identity Disorder یا اختلال چند شخصیتی Multiple Personality Disorder، یکی از عجیب ترین و شدیدترین اختلالات است که اغلب دست مایه ساخت فیلم برای کارگردان ها هم می شود. در گذشته، اختلال هویت تجریه ای را با نام اختلال شخصیت چند گانه یا اختلال چند شخصیتی می شناختند. اختلال چند شخصیتی، وضعیتی است که در آن هویت فرد چند پاره و چند تکه شده است.
به معنای دقیق تر در این اختلال، چندین هویت یا شخصیت مجزا، در بیمار وجود دارند که هر یک می توانند کنترل رفتار شخص را در دست بگیرند. به طوری که، هنگام فعال شدن یک هویت، شخصیت های دیگر ناپدید می شوند و فرد از وجود آن ها آگاه نیست و در یاد آوری اطلاعات مهمی که شخصیت های دیگر از آن با خبر هستند ناتوان می شوند. به همین دلیل بیماران مبتلا به این اختلال نادر اغلب قربانی خشونت های فیزیکی و جنسی شده و یا خود دست به خشونت می زنند و از این اتفاق ها شکایتی نداشته یا نادم و پشیمان نیز نمی شوند.
فراموش کردن شخصیت های دیگر
میزان فراموشی در این بیماری به اندازه ای است که با فراموشی طبیعی قابل مقایسه نیست و شدت آن بسیار بالا است. فراموشی در این اختلال به این دلیل است که برخی شخصیت ها از وجود شخصیت های دیگر خبر ندارند و فرد ممکن است ماه ها و هفته ها با یکی از شخصیت ها زندگی کند و خاطره ای از شخصیت های دیگر در ذهن نداشته باشد.
پیشنهاد می کنیم بخوانید: اختلال شخصیت پارانوئید چیست
هویت های مختلف شخص دارای اختلال چند شخصیتی
در این افراد هویت های متفاوتی مشاهده می شود، هویت هایی که از حضور هم بی خبر هستند و می توانند به میزان قابل توجهی با یکدیگر متفاوت باشند. برای نمونه فرد مبتلا به اختلال چند شخصیتی، ممکن است گاهی به صورت شخصیت وابسته ظاهر شود. گاهی وقت ها منفعل، برای مدتی گناهکار بوده و حتی مرتکب جرم شود و در قالب فردی دارای اختلال شخصیت ضد اجتماعی رفتار کند و مدتی نیز افسرده و ملول در اجتماع حضور پیدا کند.
برای نمونه فردی که به مدت یک سال رفتارهای سخاوتمندانه داشته و با بذل و بخشش اموالش را به دیگران هدیه می داده است ممکن است با تغییر هویت به یک شخصیت خسیس و منزوی تبدیل شود. این شخصیت ها به طور یکسان عمل نمی کنند و هر یک دارای تمایلات، آرزوها، نگرش ها و توانمندی های متفاوتی هستند و خود انگاره های متغیری نسبت خود دارند. برای نمونه ممکن است فرد به مدت یک هفته به عنوان شخصیتی افسرده و وابسته با اعتماد به نفس پایین در جامعه حضور پیدا کند و مدتی بعد با احساسات و عواطف متفاوت و اصول اخلاقی دیگر رفتار کند. حتی سن و سال، شیوه سخنوری، آهنگ کلام، زبان بدن و شاخص های فیزیولوژیکی نیز با تغییر هویت ها متفاوت می شود. 
علائم اختلال چند شخصیتی
اختلال هویت تجزیه ای شخصیت چندگانه، زمانی تشخیص گذاری می شود که وجود دو یا چند شخصیت مجزا در فرد گزارش شود. تعداد شخصیت ها در زنان به 15 شخصیت نیز می رسد و در مردان نیز به طور متوسط حدود ده شخصیت وجود دارد. تغییرات مربوط به خلق، عاطفه، هشیاری، رفتار، شناخت و حافظه به خوبی در افراد با تغییر شخصیت ها، متفاوت می شود و این تفاوت ها باید قابل گزارش دهی بوده و ملموس باشند.
پیشنهاد می کنیم بخوانید: اختلال شخصیت ضد اجتماعی چیست
یکی دیگر از علائم ابتلا به اختلال چند شخصیتی، اختلال در عملکرد شغلی و اجتماعی است که نشانه ها در آن به صورت بارز وجود دارد. افراد مبتلا به اختلال چند شخصیتی یا هویت تجزیه ای، ممکن است احساسات خود را به صورت شنیدن توهمات صوتی مانند شنیدن صدای یک بچه یا صدای فرا زمینی ها گزارش دهند. همچنین عده ای از آن ها مسخ شخصیت را نیز در برخی شخصیت ها گزارش داده اند یا زمانی که به طور ناگهانی تجربه تغییر در فیزیک شان را داشته اند. برای نمونه به یک کودک تبدیل شده اند و اندام شان بسیار کوچک تر از حالت طبیعی در آمده یا احساس سنگینی و حجیم شدن ماهیچه ها و عضلات شان را گزارش داده اند.
نکاتی درباره بررسی علائم اختلال
باید توجه داشت علائم نباید ناشی از مصرف مواد، مسمومیت داروی یا الکل بوده یا ناشی از ابتلا به بیماری هایی مانند حملات صرعی باشد. مطابق با گزارش های انجام شده، اختلالاتی مانند افسردگی، اضطراب، سوء مصرف مواد و خود زنی در افراد مبتلا به اختلال هویت تجزیه ای وجود دارد و احتمال دارد بارها و بارها مورد آزار جنسی قرار بگیرند. خود زنی و اقدام برای خود کشی در این بیماران شایع است و در صورت همراه بودن این بیماری با اختلالات شخصیتی نظیر، اختلال شخصیت مرزی یا وابسته احتمال مورد آزار جنسی قرار گرفتن یا اقدام به خود کشی در آن ها بالا می رود.
پیشنهاد می کنیم بخوانید: اختلال شخصیت وابسته
علت به وجود آمدن اختلال چند شخصیتی
محققان تجاوز جنسی در دوران کودکی را یکی از ریسک فاکتورهای ابتلا به این بیماری معرفی می کنند. معمولا کودکانی که در 5 سال اول زندگی خود با ترومایی تحمل ناپذیر نظیر تجاوز جنسی روبرو می شوند، به جای مواجهه با مشکل و حل آن، شخصیت های دیگری را خلق می کنند تا تنش ناشی از آسیب را کمتر پذیرا باشند. رویارویی با آسیب های بیشتر به تدریج منجر به خلق شخصیت های بیشتر در این بیماران می شود.
پیشنهاد می کنیم بخوانید: اختلال استرس پس از سانحه – نشانه ها و درمان
درمان اختلال چند شخصیتی
برخی از محققان بر این باورند، افراد مبتلا به اختلال چند شخصیتی، قابلیت هیپنوتیزم پذیری و تلقین پذیری بالایی دارند و به راحتی تحت هیپنوتیزم به خلسه می روند و می توان در درمان از این تکنیک استفاده کرد. اختلال چند شخصیتی در زنان شایع تر از مردان بوده و درمان هایی مانند تکنیک های هیپنوتیزم، استفاده از مهارت های حل مساله، تکنیک های تخلیه هیجانی و روان کاوی درمان های موثری برای این اختلال محسوب می شوند. در تکنیک های هیپنوتیزمی، درمانگر می تواند شخصیت ها را به یکدیگر معرفی کند و فرد را متوجه حضور آن ها کند. در نهایت یکی از شخصیت ها به دستور درمانگر، انتخاب شده تا ثبات و یکپارچگی برقرار شود. درمان دارویی با تجویز داروهای ضد اضطراب و ضد افسردگی در کنار روان درمانی می تواند برای بیماران مبتلا به اختلال چند شخصیتی مفید باشد.
