یک فرد معتاد از ماده ای استفاده می کند یا به رفتاری عادت می کند که علت این کار او، اثرات پاداشی است که در نتیجه آن عمل دریافت می کند. در نتیجه مشوق قانع کننده ای در اختیار او قرار می گیرد تا آن فعالیت را علیرغم تاثیرات مخربی که دارد مجددا تکرار کند. اعتیاد می تواند شامل استفاده از ماده ای مانند الکل، مواد استنشاقی، مواد افیونی، کوکائین و نیکوتین باشد یا بروز رفتارهایی مانند قمار بازی را شامل شود.
شواهدی در دسترس است که نشان می دهد رفتارهای اعتیادی، دارای ویژگی های عصب شناختی کلیدی هستند: این رفتارها، مسیرهای مغزی مسئول پاداش و تقویت را در اختیار می گیرند که شامل انتقال دهنده عصبی دوپامین می شود و با حفظ سایر حالات انگیزشی بالا، منجر به تحریک سیناپس ها در بخش کورتکس پیشانی می شوند. این بخش جایی برای بالاترین عملکرد مغزی است بنابراین توجه فرد به طور چشمگیری بر روی نشانه های مربوط به مصرف مواد یا فعالیت اعتیادی متمرکز می شود. دانستن این نکته حائز اهمیت است که چنین تغیرات مغزی ایجاد شده در فرد معتاد، حتی در صورت ترک ماده اعتیاد آور یا رفتار مربوطه برگشت پذیر هستند.
هم اختلال مصرف مواد و هم رفتار قمار بازی با توجه به شرایط سلامت روان مانند وجود افسردگی، اضطراب یا مشکلات زمینه ای قبلی، می توانند تشدید شوند. اختلال مصرف مواد و قمار بازی نه تنها مکانیزم های مغزی مشابه ای را درگیر می کنند بلکه به بسیاری از شیوه های درمانی پاسخ یکسانی را ارئه می کنند.
اختلال مصرف مواد و قمار بازی شرایط پیچیده ای هستند که بر روی سیستم پاداش، تقویت، انگیزه و حافظه مغز تاثیر می گذارند. آنها با ضعف در کنترل میزان مصرف، آسیب های اجتماعی، اختلال در فعالیت ها، روابط روزمره و حرص و ولع برای تکرار رفتار اعتیادی مشخص می شوند. تداوم مصرف مواد می تواند روی روابط تاثیر منفی بگذارد همانگونه که ممکن است برای تعهدات کاری یا الزاماتی که باید در مدرسه و دانشگاه رعایت شود، دردسرساز گردد.
یکی دیگر از ویژگی های مشخص اعتیاد این است که افراد علیرغم اینکه متوجه آسیب های روانی و فیزیکی به خودشان هستند همچنان این رفتارها را ادامه می دهند. حتی اگر با تکرار مصرف، این صدمات تشدید شوند، فرد همچنان رفتار اعتیادی را دنبال می کند. در نتیجه این رفتار، معمولا مقاومت بدن نسبت به مواد افزایش پیدا کرده و بدن با وجود ماده اعتیاد آور سازگاری پیدا می کند.
از آنجایی که اعتیاد بر عملکرد اجرائی مغز تاثیر می گذارد و فعالیت آن در کورتکس پیشانی تمرکز پیدا می کند، ممکن است افرادی که به اعتیاد گرفتار می شوند از این مساله که رفتار آنها باعث آسیب رساندن به خودشان و دیگران می شود، آگاهی نداشته باشند. با گذشت زمان و با دنبال کردن اثرات لذت بخش مصرف مواد یا رفتار اعتیادی، عملکرد و فعالیت فردی تحت تاثیر و مغلوب این رفتار اعتیادی می گردد.
همه انواع اعتیاد از این قابلیت برخوردار هستند که احساس نا امیدی و شکست را به افراد القاء کنند همانطور که می تواند احساس شرم و گناه را نیز به فرد انتقال دهند، اما تحقیقات موجود نشان می دهند که تمامی انواع اعتیاد، بدون استثناء از قابلیت درمان و بهبودی برخوردار هستند. در راه بهبودی مسیرهای متعددی وجود دارد. افراد می توانند به تنهایی و با تکیه بر قابلیت های فردی خود، عملکردهای فیزیکی، روانی و اجتماعی خود را بهبود بخشند که اصطلاحا به این روند، بهبودی طبیعی گفته می شود. برخی دیگر می توانند با کمک گرفتن از شبکه های حمایتی موجود در خانواده یا جامعه در مسیر بهبودی قدم بردارند. در این میان گروهی هم هستند که برای بهبودی از متخصصان ماهر در این زمینه کمک گرفته و برای درمان به کلینیک های تخصصی مراجعه می کنند.
مسیر بهبودی به ندرت مسیری صاف و هموار است: عود مجدد یا استفاده دوباره از مواد، امری عادی در این مسیر محسوب می شود، اما این مساله قطعا پایان راه نخواهد بود. طبق گزارش محققان، کسانی که توانسته اند به مدت پنج سال از یک اختلال مصرف مواد پاک باشند، احتمال عود مصرف در این افراد بیشتر از احتمال موجود در میان جمعیت عمومی جامعه نیست. دانشمندان علوم اعصاب گزارش کرده اند که تراکم سیناپسی، پس از کنار گذاشتن اعتیاد به تدریج بازسازی می شود.
آیا اعتیاد قابل پیش بینی است؟
پروسه ای که منجر به بروز رفتار اعتیادی می شود یک توضیح ساده ندارد و برای این مساله تنها یک علت وجود ندارد: اگرچه فاکتورهای ژنتیکی و دیگر فاکتورهای بیولوژیکی می توانند در آسیب پذیری فرد نسبت به اعتیاد نقش داشته باشند، اما در عین حال بسیاری از فاکتورهای اجتماعی، روانشناختی و محیطی نیز دارای تاثیرات قدرمندی بر روی مصرف مواد هستند.
برخی از ویژگی ها از جمله عدم توانایی برای تحمل پریشانی و دیگر احساسات قوی، با اعتیاد مرتبط است اما باید دقت داشته باشید که هیچ نوع علائم مشخصی وجود ندارد که بتوان به طور واضح پیش بینی کرد که آیا یک شخصی در زندگی خود با موضوع اعتیاد مواجه خواهد شد یا خیر.
علائم اعتیاد
استفاده مکرر از یک ماده و یا مشارکت در فعالیتی که منجر به ایجاد حالات پریشانی یا اختلال در فرد شود، مرکز و هسته اصلی اختلالات اعتیادی قلمداد می گردد. تشخیص بالینی، توسط مشاور اعتیاد بر اساس وجود حداقل دو یا تعداد بیشتری از ویژگی ها صورت می پذیرد که عبارتند از:
- مصرف ماده اعتیادآور یا مشارکت در فعالیت اعتیادی با مقادیر بیشتر یا دوره زمانی طولانی تر از آنچه که در نظر گرفته شده است.
- وجود تمایل فردی برای کاهش میزان مصرف و یا تلاش ناموفق برای انجام این کار.
- دنبال کردن مصرف مواد یا شرکت در فعالیت اعتیادی و یا برگشت به حالت عادی بعد از مصرف مواد، مقدار قابل توجهی از زمان فرد را به خود اختصاص می دهد.
- ولع یا تمایل بسیار شدیدی در فرد برای مصرف مواد و یا مشارکت در فعالیت اعتیادی به چشم می خورد.
- استفاده از مواد و یا مشارکت در فعالیتی اعتیادی که باعث ایجاد اختلال در تعهدات فردی در محل کار، مدرسه و خانه می شود.
- تداوم استفاده از مواد و یا مشارکت در فعالیت اعتیادی علیرغم مشکلات اجتماعی و بین فردی ایجاد شده برای شخص.
- توقف یا کاهش میزان مشارکت فرد در فعالیت های مهم اجتماعی، شغلی و یا تفریحی.
- استفاده از مواد در شرایطی اتفاق می افتد که برای سلامت جسمی فرد مخاطراتی به دنبال دارد.
- تداوم مصرف مواد علیرغم وجود دانش کافی در زمینه ایجاد یا تشدید مشکلات جسمی و روانی ناشی از مصرف مواد.
- شکل گیری مقاومت در بدن فرد به این معنا که برای رسیدن به سطح لذت و سرخوشی قبلی باید میزان مواد مصرفی افزایش پیدا کند یا اینکه اثرات مطلوبی که از همان میزان مشخص ماده مصرفی که قبلا ایجاد می شد، دیگر در فرد رخ نمی دهد.
- سندرم ترک رخ می‌دهد، که این امر می تواند به شکل وجود علائم ترک فیزیولوژیکی آشکار شود و یا به دلیل استفاده از ماده ای مشابه و مرتبط برای ترک ماده قبلی خود را نشان دهد.
شدت بیماری از طریق تعداد علائم موجود اندازه گیری می شود. وجود دو یا سه علامت به طور معمول نشان از اعتیاد خفیف دارد. وجود چهار یا پنج نشانه حاکی از سطح متوسط اختلال است. زمانی که تعداد علائم مشاهده شده به شش یا تعداد بیشتری برسد نشان دهنده آن است که اعتیاد بسیار شدید است.
اگر سئوالی در این زمینه هست یا نیاز به کمک دارید، کارشناسان «رهیاب» در خدمت شما هستند؛ با ما تماس بگیرید.
ادامه مطلب “اعتیاد چیست؟” با عنوان “عوامل موثر در اعتیاد به مواد مخدر و درمان آن “
