یکی از مهارت‌های مهمی که همه افراد می‌بایست از آن بهره‌مند باشند، مهارت انتقادپذیری مؤثر است. بسیار مهم است که ما بتوانیم بدون دچار شدن به آسیب‌های احساسی، ضعف‌های خود را پیدا کنیم و در صدد بهبود آن‌ها برآییم. یکی از بهترین راه‌های کشف کردن ضعف‌های شخصیتی‌مان، دریافت بازخورد سازنده از سوی دوستان، همکاران و اعضای خانواده است. در حقیقت اگر بتوانیم مهارت ارائه و دریافت بازخورد را به شکلی اثرگذار یاد بگیریم و تمرین کنیم، می‌توانیم اطمینان حاصل کنیم که شخصیتی در حال پیشرفت و بهبود دائمی داریم.
اما، دریافت بازخورد سازنده چگونه ممکن است؟ برای رسیدن به این مقصود، می‌بایست چند کار مهم انجام دهیم:
۱. فلسفه اهمیت انتقادپذیری را دریابیم: در واقع بسیار مهم است که ما یقین بیابیم چرا به شنیدن بازخوردهای دیگران نیازمندیم. این موضوع به ما کمک خواهد کرد در مقابله با سختی‌های این مسیر باانگیزه و ثابت‌قدم بمانیم.
۲. یاد بگیریم چگونه احساسات خود را کنترل کنیم: همه افراد به طور ناخودآگاه در هنگام شنیدن انتقادها دچار احساس بدی می‌شوند. از همین رو مهم است چگونگی کنترل این احساس‌ها را یاد بگیریم.
۳. چگونگی برخورد صحیح با فرد انتقادکننده را فرابگیریم: بدین ترتیب می‌توانیم مطمئن شویم که اطرافیانمان بدون آنکه در دام غر زدن دائمی بیفتند، نکات مهم را در مواقع لازم به ما گوشزد خواهند کرد.
۴. راه‌های تغییر کردن و اصلاح کردن شخصیت خود را بدانیم: صرف شنیدن بازخورد سازنده از سوی دیگران کافی نیست. لازم است بدانیم چگونه باید خود را تغییر دهیم و نقص‌های خود را برطرف کنیم.
در ادامه مقاله ما با بررسی مفصل نکاتی که در بالا بیان شد، تلاش خواهیم کرد یک راهنمای کوتاه برای تمرین انتقادپذیری برای شما فراهم کنیم. با ما همراه باشید.
چرا به دریافت بازخورد برای بهبود شخصیت خود نیازمندیم؟
به این سؤال پاسخ دهید: دیگران بهتر ما را می‌شناسند، یا خودمان بهتر خودمان را می‌شناسیم؟
احتمالاً پاسخ شما به این است: خودمان بهتر خودمان را می‌شناسیم.
اما این پاسخ غلط است؛ اغلب دکتر روانشناس و انسان‌شناسان معتقدند دیگران به سادگی می‌توانند نکاتی را درباره شخصیت ما بفهمند که ممکن است خودمان پس از تلاش و صرف وقت بسیار زیاد آن را متوجه شویم. دلیل این موضوع نیز به تکامل مغز انسان بازمی‌گردد.
مغز ما و سایر موجودات برای این تکامل یافته است که تهدیدها و فرصت‌های موجود در محیط بیرون خود را کشف کند و واکنش مناسب را به آن‌ها نشان دهد. همین است که بیشتر توانایی ذهنی ما صرف شناخت افراد و محیط پیرامونی ما می‌شود و بخش کوچکی آن می‌تواند به خودشناسی اختصاص یابد.
در واقع ممکن است حقیقتی که ما پس از ماه‌ها تلاش درباره خودمان کشف کنیم، فرد دیگری تنها با چند دقیقه صحبت با ما متوجه شود و این معجزه ارائه و دریافت بازخورد را به ما نشان می‌دهد.
فهم این حقیقت علمی به ما کمک خواهد کرد تا در مقابل شنیدن نظرات دیگران درمورد خودمان با رویکردی پذیرنده‌تر برخورد کنیم و دیدگاهی وسیع‌تر نسبت به این موضوع داشته باشیم.
اما یک مشکل بزرگ وجود دارد: اغلب در هنگام شنیدن انتقادات دیگران، هیجانات ناخودآگاه ما به عنوان یک عامل منفی و بازدارنده در برابر دریافت بازخود سازنده عمل می‌کنند و تلاش‌های ما را در این مسیر برهم می‌زنند. در بخش بعدی روش مناسب برای مدیریت احساسات در چنین مواقع را بررسی می‌کنیم.
مدیریت احساسات در هنگام شنیدن انتقاد
گام اول در مدیریت احساسات هنگام شنیدن انتقاد، آگاهی از احساسات‌مان است. باید بدانیم که در هنگام شنیدن بازخورد، مغز ما یا وارد حالت تدافعی (جنگ) می‌رود و یا در حالت گریز و فرار؛ هر دوی این احساسات باعث برهم خوردن آرامش و توانایی برخورد پذیرنده ما با فرد مقابل می‌شود.
از سویی ممکن است دچار احساسی شوید که مبنی بر طردشدگی فردی یا به خطر افتادن امنیت گروه‌تان باشد که این احساس‌ها نیز از دوره‌های اولیه تکامل نوع همراه ما مانده‌اند؛ این در حالی است که نیازی نیست این دسته از احساسات خود را نیز باور کنید.
بنابراین لازم است در چنین مواقعی به خود یادآوری کنید که احساسات‌تان به احتمال زیاد در حال خارج شدن از حالت معمول خود بوده و شما نیاز دارید برای دقایقی هیجانات خود را کنترل کنید.
همین گوش‌به‌زنگی در رصد احساسات‌تان می‌تواند اثری فوق‌العاده در کنترل شرایط داشته باشد. اما کارهای دیگری نیز می‌توانید انجام دهید که در بخش بعدی به سراغ آن‌ها خواهیم رفت و یک روانشناس ماهر نیز آن ها را به شما پیشنهاد می دهد.
4 گام برای دریافت موثرتر بازخوردها
گام اول: با تشکر شروع کنید
در هنگام شنیدن انتقادها به خود یادآوری کنید: من در حال دریافت یک هدیه هستم. در واقع فردی که بازخورد سازنده به شما ارائه می‌کند، در حال انجام ریسک است. لازم است به ریسک طرف مقابل خود پاسخ مثبت بدهید و از او قدردانی کنید تا رابطه سازنده‌ای که میان شما در حال شکل‌گیری است، یک گام به جلو پیشرفت کند.
تشکر کردن شما از طرف مقابل همچنین یک پیغام مهم برای ذهن خودتان به همراه دارد: اوضاع آرام است و هیچ خطری من را تهدید نمی‌کند. بدین ترتیب اولین گام برای داشتن یک مکالمه درست در چنین مواقعی، تشکر کردن شما از فردی است که یک هدیه باارزش، یعنی یک بازخورد سازنده، به شما داده است.
گام دوم: آنچه شنیدید را دوباره بیان کنید
به شما پیشنهاد می‌کنیم پس از اتمام حرف‌های طرف مقابل، یک دور نکات مهم حرف‌های او را تکرار کنید؛ برای مثال بگویید: دریافت من از چیزهایی که گفتید این بود که… .
بدین شکل از سویی مطمئن می‌شوید تحت تأثیر هیجانات لحظه‌ای خود منظور او را به اشتباه متوجه نشده‌اید و از سوی دیگر یک پیغام مهم برای طرف مقابل خود ارسال می‌کنید؛ اینکه «من حرف‌های تو را با دقت شنیده‌ام و نظرات تو برای من ارزشمند است.» یک اثر دیگر این کار نیز آن است که حرف‌ها بهتر به خاطر شما می‌مانند و می‌توانید در خلوت خود به خوبی آن‌ها را پردازش کنید. یادآوری می‌کنیم که اثر انجام این کار معجزه‌آساست و می‌تواند تعامل شما با طرف مقابلتان را تا حد زیادی به جلو ببرد.
گام سوم: بیان کنید که در حال اصلاح چه چیزهایی هستید
اگر بازخوردهایی که شنیدید باعث شد تا در لحظه ایده‌های جدیدی برای اصلاح رفتارتان به ذهنتان خطور کند، حتماً آن را با طرف مقابل به اشتراک بگذارید؛ اگر نه، در زمانی دیگر و پس از آنکه به خوبی به بازخوردها فکر کردید، جلسه‌ای دیگر با ارائه‌دهندگان بازخورد تشکیل دهید و از نتایج انتقادهایشان با آن‌ها سخن بگویید.
این کار نیز چند نتیجه اساسی به همراه خواهد داشت؛ اول آنکه شما را در مسیر اصلاح خودتان متعهدتر خواهد کرد. همچنین با انجام این کار به دیگران نشان داده‌اید رفتار اولیه‌تان تنها از سر ادب نبوده است؛ بلکه شما در بهبود دادن خود پیگیری زیادی دارید و در این راه از شنیدن حرف‌های دیگران نیز استقبال می‌کنید. این کار همچنین می‌تواند اثری چشمگیر بر پیشرفت کل گروه (گروه دوستی، کاری و…) داشته باشد.
گام چهارم: به‌دنبال بازخوردهای بیشتر باشید
باید به این نکته آگاه باشید که فرآیند ارائه و دریافت بازخورد یک فرآیند مستمر است و بازخوردهای مقطعی و گاه‌به‌گاه اثربخشی زیادی نخواهند داشت. بدین ترتیب می‌توانید این فرآیند را در گروه کاری، دوستی و یا در خانواده خود به یک فرهنگ تبدیل کنید؛ این کار باعث می‌شود نه تنها شما، که اطرافیان‌تان نیز در یک محیط امن برای بهبود شخصیت خود قرار بگیرند. به یاد داشته باشید پیشرفت خصلتی گروهی دارد؛ یعنی شما تنها زمانی می‌توانید واقعاً پیشرفت کنید که اطرافیان شما نیز پیشرفت کنند. و در آخر به شما پیشنهاد می شود با مراجعه به یک مرکز مشاوره حرفه ای به بهتر کردن احوالتان و حستان نسبت به انتقاد دیگران داشته باشید.
