انسان به طور طبیعی خواستار خوبی و کمال است و این تمایل به کمال گرایی و انسان کامل و بی عیب و نقص بودن، خودبخود ایرادی ندارد اما مشکل از آنجا شروع می شود که مقوله کمال گرایی در برخی به شکل نابهنجاری درمی آید.
معمولاً زندگی افراد کمال گرا در یک سلسله بایدها و نبایدها خلاصه میشود. آنان باید در هر کاری به حد کمال برسند و به بهترین شیوه آن را انجام دهند وگرنه راضی نخواهند شد و نرسیدن به کمال آنها را دچار اضطراب، افسردگی و احساس گناه شدید می کند. از طرفی این توقعات بیجا و عهده دار شدن مسئولیت های سنگین و غیرمنطقی عرصه زندگی را بر آنان تنگ می کند.
کمال گرایی زمینه ساز بروز بیماری های روانی
کمال گرایان فکر می کنند «می توانند» و باید به صورت دقیق کار کنند و هر چیزی که دقیق نباشد از نظر آنها رضایت بخش نیست. این افراد چون به طور مداوم توقعات و الزاماتی را از خود توقع دارند که نمیتوانند به آنها جامعه به عمل بپوشانند، از عملکرد خویش رضایت ندارند. در کمال گرایی به خاطر اینکه فرد دچار انتظارات بالا و غیرمنطقی است، ممکن است در رسیدن به این انتظارات دچار شکست شود و این شکست منجر به احساسات ناخوشایند مانند یاس، ناامیدی و افسردگی می شود.
پس کمال گرایی با افسردگی و وسواس و بیماری های روان رنجورانه در ارتباط است.از سوی دیگر، افزایش کمال گرایی نابهنجار افراد را به سمت تفکرات و باورهای غیرواقع بینانه پیش می برد که زمینه را برای داشتن افکار روانپریشانه فراهم می کند. افراد کمال گرا از آنجایی که بیش ازحد بر عملکرد خود متمرکز می شوند و دائما با نشخوارهای فکری مرتبط با معیارهای بالای عملکرد درگیر هستند، درونگراترند.
به همین دلیل محیط را از نظر ارزشیابی اجتماعی تهدیدکننده و غیر حمایت گر می بینند. کمال گرایان منفی حق اشتباه کردن به خود نمی دهند، در ارزیابی عملکردشان انتقادگرند، تحت تأثیر تصور شکست، احساس ناکافی بودن می کنند و در موقعیت های پیشرفت گرفتار عواطف منفی می شوند.
کمال گرایی خودمدار و انواع آن
می دانیم که اصطلاح کمال گرایی به آرزوی دستیابی به عالی ترین عملکرد از یکسو و ارزیابی های انتقادی بی جهت از عملکردهای خود اشاره دارد. از نظر روانشناسان کمال گرایی مثبت به تقویت مثبت و کمال گرایی منفی به تقویت منفی اشاره دارد. بر اساس این تعریف کمال گرایی مثبت اشاره به رفتارهایی دارد که برای رسیدن به اهداف عالی و به دست آوردن نتایج مثبت صورت می پذیرد و کمال گرایی منفی اشاره به آن دسته رفتارها دارد که برای رسیدن به اهداف سطح بالا و اجتناب و فرار از نتایج منفی تلاش می کند و در این هنگام ترس از شکست در فرد مشاهده می شود.
هر دو گروه از افراد معیارهای متعالی برای عملکرد خود دارند، اما کمال گراهای مثبت و بهنجار انعطاف پذیرند و از تلاش های خود برای رسیدن به هدف احساس رضایت می کنند، حتی اگر معیارهای شخصی آنان کاملاً محقق نشود. به عبارت دیگر کمال گراهای بهنجار قادرند محدودیت های شخصی و موانع محیطی که آنها را از تحقق عملکرد آرمانی بازمی دارد، بپذیرند. درعین حال از نظر ارزیابی اجتماعی، محیط را نسبتاً حمایت گر و غیر تهدیدکننده می بینند.
کمال گراهای منفی و روان رنجور، فاقد انعطاف پذیری هستند، به همین دلیل از عملکرد خود هرچند ازنظر دیگران قابل ستایش باشد، راضی نیستند. آنها همواره تحت تأثیر ترس و نگرانی شدید از شکست قرار دارند.
کمال گرایی دیگر مدار چیست؟
بعد دیگر کمال گرایی است که شامل داشتن توقعات و انتظارات بالا در مورد توانایی های دیگران می شود. افراد دارای ویژگی کمال گرایی دیگر مدار، برای معنی بخشیدن به دیگران و ارزش نهادن به آنها همواره استانداردهای بالا و غیرمعقولی را در نظر می گیرند، به کامل بودن افراد اهمیت زیادی می دهند و عملکرد دیگران را به شدت مورد ارزیابی قرار می دهند.
این ویژگی افراد دارای مشخصه کمال گرایی خودمدار است؛ با این تفاوت که افراد کمال گرای دیگر مدار تمرکزشان روی ارزیابی عملکرد دیگران است. همانطور که کمال گرایان خودمدار به خود انتقاد گری و سرزنش خود می پردازند، کمال گرایان دیگر مدار با ویژگی هایی نظیر سرزنش اطرافیان، بی اعتمادی و احساس خشم نسبت به اطرافیان شناخته می شوند که سبب بروز اختلافات و مشکلات در روابط بین فردی، احساس تنهایی و یا طرد شدن می گردد.
درعین حال از مشخصه های مثبت بعد کمال گرایی دیگر مدار توانایی رهبری گروه و یا ایجاد انگیزه در دیگران است. با این حال کمال گرایی دیگر مدار به عنوان یک بعد ناسازگار در کمال گرایی در نظر گرفته می شود.
کمال گرایی جامعه مدار چگونه تعریف می شود؟
کمال گرایی جامعه مدار، بعد دیگری از کمال گرایی است که شاید اسمش کمتر به گوشتان خورده اما تجربه اش کرده باشید. این نوع از کمال گرایی شامل تلاش برای رسیدن به استانداردها و انتظارات تجویزشده از جانب دیگران برای معنا بخشیدن به خود است. این افراد باورهای غیرمعقول در رسیدن به استانداردهای عالی وضع شده توسط دیگران، همراه با ترس از ارزیابی و تلاش بیمارگونه برای کامل بودن دارند.
بدین ترتیب از آنجایی که استانداردهای تحمیل شده توسط دیگران افراطی و دست نیافتنی است، این بعد از کمال گرایی همواره پیامدهای منفی زیادی را با خود به همراه خواهد داشت و فرد را با تجارب مربوط به شکست و حالت های هیجانی نظیر خشم، اضطراب و افسردگی مواجه می سازد. از ویژگی های بارز افراد کمال گرای جامعه مدار، احساس نگرانی، ترس از ارزیابی منفی، اجتناب از داوری و یا عدم تأیید اطرافیان می باشد.
بیشتر بخوانید: درمان نوروفیدبک
چگونه کمال گرا می شوید؟
اگر شما کمال گرا هستید، احتمالاً در کودکی یاد گرفته ایده دیگران با توجه به کارایی شما در انجام کارها به شما بها می دهند، درنتیجه احتمالاً شما یاد گرفته اید در صورتی به خود بها دهید که مورد قبول دیگران باشید. این امر می تواند شما را نسبت به نظر ها و انتقادات دیگران، آسیب پذیر و به شدت حساس کند. تلاش برای حمایت از خودتان و رهایی از اینگونه انتقادات، سبب میگردد کامل بودن را تنها راه دفاع از خود بدانید.
لزوم درمان کمال گرایی
باکمی تعمق در مطالب فوق، مشخص می شود که ویژگی هایی چون داشتن معیارهای غیرقابل وصول، تلاش افراطی برای دستیابی به آنها و ارزیابی سختگیرانه از نظر روانشناسان درست شمرده نمی شود، چرا که برآورده ساختن این حجم از خواسته خارج از توان انسان است. یک نظام تربیتی سالم، تکلیف، به قدر وسع و توانایی را توصیه می کند و انسان باید چیزی از خود بخواهد که در حد طاقت، فهم و عمل آدمی قرار می گیرد. بنابراین اگر نشانه های کمال گرایی در خود مشاهده می کنید، برای جلوگیری از شکل گیری بیماری های روانی باید هر چه سریعتر وارد پروسه درمان شوید و خود را از اسارت در زندان این بیماری آزاد کنید.
