عوامل موثر در اعتیاد به مواد مخدر و درمان آن

تحقیقات انجام شده در زمنیه عوامل موثر در اعتیاد به مواد مخدر نشان داده اند که هیچ راه مشخصی برای پیش بینی این موضوع که چه کسانی احتمال دارد به رفتار مصرف مواد و یا مشارکت در رفتاری اعتیادی مانند قمار بازی روی آورند، وجود ندارد.

اعتیاد یک بیماری چند وجهی است، در نتیجه تلاقی عوامل متعددی رخ می دهد از جمله قرارگیری در معرض یک ماده اعتیاد آور. مهترین کار این است که به عوامل خطرساز در بروز و پیشرفت اختلال سوء مصرف مواد توجه شود تا علل مستقیم ایجاد کننده آن (همچنین فاکتورهایی وجود دارند که از افراد در برابر اعتیاد محافظت به عمل می آورند).

عوامل بیولوژیکی در بررسی اعتیاد به مواد مخدر

ژنها: برآوردهای انجام شده در این خصوص متفاوت هستند اما دانشمندان دریافتند که عوامل ژنتیکی دارای نقش موثری در نیمی از مخاطرات مربوط به پیشرفت اختلال مصرف مواد می باشند.

به عنوان نمونه، یکی از فاکتورهای مرتبط با آسیب پذیری در برابر اعتیاد بروز تغییر در ژنی است که میزان گیرنده های مغزی برای انتقال دهنده عصبی دوپامین را تعیین می کند. فاکتور دیگر به ماهیت پاسخ دهی هورمونی بدن به استرس ها مربوط می شود.

مشخص شده است که عوامل فیزیولوژیکی و تغییر در آنزیم های کبدی که متابولیسم مواد را بر عهده دارند می تواند موجب ریسک اختلال مصرف الکل در افراد شود.

جنسیت: مردان در مقایسه با زنان با احتمال بالاتری مبتلا به اختلال مصرف مواد می شوند، اگرچه این امکان وجود دارد که شکاف جنسیتی در زمینه اختلال مصرف الکل تاثیر کمی داشته باشد و زنان در دوزهای پایین تر مصرف الکل، به میزان بیشتری در معرض مسمومیت ناشی از مصرف قرار می گیرند.

عوامل روانشناختی

فاکتورهای شخصیتی: گرفتن تصمیمات عجولانه، عدم دور اندیشی، عدم پشتکار، جستجوی دائم و غیرارادی احساسات هیجان انگیز و احساس گرایی با اختلال مصرف مواد و قماری بازی مرتبط هستند. و می توانند با عود این مشکلات نیز رابطه داشته باشند.

بروز صدمه و مورد سوء استفاده قرار گرفتن: در معرض تجارب نامطلوب قرار گرفتن به صورت زودهنگام می تواند با اختلال مصرف مواد مرتبط باشد که با تاثیرگذاشتن روی قابلیت های فردی، حساس سازی مسیرهای هشدار/ پریشانی در مغز و یا با افزایش فشارهای روانی، فرد را برای اختلال مصرف مواد مستعد کند. 

فاکتورهای سلامت روان:  وجود شرایطی مانند افسردگی، اضطراب، اختلال کمبود توجه و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) خطر اعتیاد را افزایش می دهد. وجود مشکلات در زمینه مدیریت احساسات شدید نیز با اختلال مصرف مواد مرتبط است.  

فاکتورهای محیطی اعتیاد به مواد مخدر

عوامل خانوادگی: همانطور که نشان داده شده وجود روابط خانوادگی می تواند باعث محافظت از شخص در ابتلا به اعتیاد شود. جنبه های متعددی از عملکردهای خانوادگی یا شرایط خانوادگی می تواند ریسک ابتلای فرد به اعتیاد را بالا ببرد. داشتن پدر، مادر، برادر یا خواهری که به اختلال مصرف مواد دچار باشند، عدم وجود نظارت یا حمایت های والدین نیز در بالا بردن خطر ابتلا به اعتیاد موثر است.

رابط والد- فرزندی ضعیف یا مشکل دار و اختلالات خانوادگی مانند طلاق نیز از جمله موارد دیگری هستند که خطر ابتلا را بالا می برند همانگونه که سوء استفاده جنسی، جسمی و یا عاطفی نیز میزان خطر ابتلا را افزایش می دهد.

تحقیقات نشان داده اند که ازدواج و به عهده گرفتن مسئولیت های مربوط به تربیت فرزند، باعث کاهش خطر ابتلا به اعتیاد می شود.

عوامل ابتلا و پیشرفت: در دسترس بودن آسان الکل یا سایر مواد در خانه شخص، در مدرسه، محل کار یا در جامعه، خطر استفاده مکرر از این مواد را افزایش می دهد.

گروه همسالان: درست مانند حیواناتی که شدیدا اجتماعی هستند، انسان ها نیز به طور چشمگیری تحت تاثیر گروه همسالان خود قرار دارند و به طور معمول به دنبال گرفتن تائید از طرف گروه همسالان هستند. این امکان وجود دارد که رفتارهای گروه همسالان را در پیش گرفته و با آنها انطباق پیدا کنند. این مساله به ویژه در دوران نوجوانی از شدت بالاتری برخوردار است. از طرف دیگر روابط اجتماعی مثبت یکی از فاکتورهای شناخته شده در محافظت از فرد در برابر ابتلا به اعتیاد محسوب می شوند.

وضعیت شغلی: داشتن شغل و ایجاد مهارت های لازم برای اشتغال، به فرد در جهت کسب اعتبار در وضعیت شغلی‌اش فشار آورده و با تدارک پاداش های مالی و روانی ریسک ابتلا به اعتیاد را کاهش می دهد.

درمان اعتیاد به مواد مخدر

اعتیاد به مواد به عنوان یک بیماری قابل درمان تلقی می شود و بهبودی کامل از این وضعیت امری امکان پذیر است. باید به یاد داشته باشید که روند بهبودی از این بیماری یک پروسه طولانی مدت است و نیاز به تلاشی مضاعف برای رسیدن به هدف نهایی وجود دارد.

عود مجدد مصرف در حال حاضر به عنوان بخشی از پروسه درمانی تلقی می شود و یک برنامه درمانی موثر، شامل پیشگیری از مصرف و مدیریت تکرار مصرف مواد می باشد.

از آنجائی که موفقیت در این مسیر به صورت یکباره اتفاق نمی افتد، هر گونه بهبودی در این راه به عنوان علامت مهمی مبنی بر پیشرفت در روند درمان تلقی می گردد. به طور فزاینده ای، برنامه هایی برای کمک به افراد تهیه و تدوین می شود تا به افرادی که متوجه سوء مصرف مواد خود هستند اما آمادگی لازم برای ترک کامل مواد را ندارند کمک کند.

از آنجائی که اعتیاد روی بسیاری از جنبه های عملکردی فرد تاثیر می گذارد، از مقاومت در برابر نا امیدی گرفته تا ایجاد و حفظ یک نقش مولد در جامعه، یک روند درمانی مناسب ابعاد مختلف زندگی فردی را در بر می گیرد از جمله نقش خانوادگی و مهارت های شغلی فرد را همانگونه که سلامت ذهن و روان او را مدنظر قرار می دهد.

روند درمان می تواند متشکل از چندین مولفه باشد که اغلب در ترکیب با هم مورد استفاده قرار می گیرند و ممکن است در طول روند بهبودی تغییر کنند:

سم زدایی که تحت نظارت پزشکی انجام می شود، ممکن است روندی مورد نیاز باشد اما به عنوان اولین مرحله در درمان مد نظر قرار می گیرد.

استفاده از دارو برای برای کاهش یا مقابله با مصرف مواد در برخی از افراد لازم و ضروری است. در پاره ای از افراد نیز از دارو برای کنترل برخی از اختلالات مانند اضطراب و افسردگی استفاده می شود.

انجام مصاحبه انگیزشی، که یک فرایند مشاوره ای کوتاه مدت است تا به فرد در رفع دوگانگی های موجود در زمینه روند درمان کمک کند و انگیزه های لازم برای تغییر را در فرد پیدا کرده و حفظ کند.

درمان رفتاری شناختی(CBT) که به فرد کمک می کند تا موقعیت هایی را که میل به استفاده از مواد را در او تحریک می کند شناسایی کرده تا در ادامه بتواند به خوبی با این موقعیت ها مواجه شود.

گروه درمانی و دیگر برنامه های حمایتی گروه همسالان، از تجربیات مستقیم بسیاری از افراد برای حمایت از روند بهبود فردی و جلوگیری از عود مجدد مصرف مواد، استفاده می کند.

خانواده درمانی به افراد کمک می کند تا تمام آسیب هایی را که به روابط خانوادگی وارد شده جبران کرده و روابط حمایتی بیشتری برای آنها ایجاد کند.

آموزش مهارت های زندگی از جمله مهارت های شغلی، می تواند بخشی از روند درمان فرد مبتلا به اعتیاد محسوب شود.

یک روند درمانی مناسب از ویژگی نظارت منظم بر میزان پیشرفت فردی برخوردار است.

روند درمانی در محیط های مختلفی قابل حصول است، از مطب دکتر یا کلینیک سرپایی گرفته تا مراکز اقامت طولانی مدت. باید توجه داشت که برای تمامی افراد معتاد نمی توان یک نسخه تجویز کرد و برای درمان همه افراد، یک راه مشخص وجود ندارد.

 شواهدی وجود دارد که نشان می دهد تعهد فرد برای تغییر، از اهمیت بالاتری نسبت به نوع برنامه درمانی که انتخاب می کند برخوردار است. محققان مستقل بر این باور هستند که هر روش درمانی‌ای که مد نظر قرار بگیرد، دارای تعدادی ویژگی می باشد و برای تشخیص موثر بودن آن برنامه، می توان به این ویژگی ها استناد کرد از جمله:

 آیا بیماران تحت غربالگری جامع پزشکی و روانپزشکی قرار می گیرند؟

 آیا روند درمانی با توجه به نیازهای فردی تدوین می شود و وجود مشکلات همزمان با اعتیاد مانند دردهای مزمن، اضطراب یا هپاتیت بررسی می شود؟

 آیا خانواده فرد در روند درمان مشارکت داده می شوند؟

 آیا در مراحل بعد از بهبودی، یک مراقبت پیوسته برای فرد در نظر گرفته می شود؟

 آیا تسهیلات در نظر گرفته شده برای فرد، همگی توام با حفظ احترام و کرامت فردی است؟

 آیا خدمات درمانی مبتنی بر شواهد بوده و منعکس کننده بهترین رویه درمانی برای فرد می باشند؟

 آیا کارکنان بخش های مختلف با توجه به حوزه کاری‌ای  که دارند، تخصص دارند و مجوزهای کاری لازم را اخذ کرده اند؟

 آیا اعتبار برنامه درمانی توسط یک سازمان نظارتی ملی مورد تائید قرار گرفته است؟

 آیا تاثیر روند درمان بیماران، تحت نظارت قرار گرفته و داده های حاصله منعکس کننده میزان کارائی درمان می باشد؟

منبع: مرکز مشاوره رهیاب