تراتوژن‌ها به دو دسته داخلی و خارجی تقسیم می‌شوند. انواع تراتوژن‌های محیطی عواملی هستند که از محیط خارج از بدن مادر بر جنین تأثیر می‌گذارند. این موارد خود چند دسته هستند: مواد شیمیایی که در محیط ما وجود دارند، داروها، عفونت‌هایی که به مادر منتقل می‌شود، اشعه ایکس و اشعه‌های یونیزانی که در فضا وجود دارد و آلاینده‌های محیطی در هوا و غذا.
امواج مخابراتی چه تأثیری بر جنین و سلامت او می‌گذارند؟
موبایل و اینترنت، برخلاف امواج یونیزان مثل اشعه ایکس، تأثیری بر بدن انسان ندارند. در سال ۲۰۱۱، آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان در امریکا ادعا کرد که موبایل می‌تواند احتمال بروز سرطان را افزایش دهد، اما مطالعات بعدی نشان داد که دلایل قاطعی برای این ادعا وجود ندارد. در مورد بارداری هم مطالعات نشان داده‌اند که موبایل، تبلت، تلویزیون، اینترنت، ماکروویو وکامپیوتر امن هستند و آثار سوئی روی جنین ندارند.
در چند سال اخیر، بحث‌هایی درباره پارازیت‌های ماهواره‌ای و تأثیر آن‌ها بر سلامت انسان مطرح شده است. آیا این امواج جزء تراتوژن‌ها هستند؟
از آنجا که نوع پارازیت‌ها مشخص نیست، نمی‌توان با قاطعیت گفت که امن هستند یا نه. این موضوع به منبعی که آن‌ها را اعمال می‌کند بستگی دارد. اگر پارازیت‌ها بین ۴۵۰ تا ۲۱۰۰ مگاهرتز باشند، امن هستند. فعلاً نمی‌توان جواب قاطعی به این پرسش داد. با این حال، فرض بر این است که ناظران و مسئولان سلامت جامعه و سازمان‌های مربوط بر این موضوع نظارت دارند و امنیت این پارازیت‌ها را تضمین می‌کنند.
آلودگی هوا و تأثیر آن بر سلامت جنین از دغدغه‌های همیشگی والدین است. از این نظر، وضعیت کشور ما چگونه است؟
آلاینده‌ها، از جمله سرب و جیوه، در بدن مادر رسوب می‌کنند و به‌تدریج از طریق خون مادر به جنین آسیب می‌زنند. برای جلوگیری از آن‌ها، مادر باید از این مواد دوری کند. مثلاً توصیه می‌شود که زنان باردار ماهی‌های بزرگ آب‌های آزاد را مصرف نکنند تا جیوه وارد بدن آن‌ها نشود. همچنین، در هنگام آلودگی هوا بهتر است این افراد از خانه خارج نشوند. به علاوه، بهتر است خانه آن‌ها دارای پنجره دوجداره و تصفیه‌کننده محیطی هوا باشد. نوشیدن شیر نیز می‌تواند در کاهش اثر آلودگی هوا بر بدن مفید باشد.
آیا مواد غذایی موجود در ایران، از نظر داشتن مواد رادیو اکتیو و مواد نگهدارنده، برای مادران باردار کاملاً بی‌خطر هستند؟
فرض بر این است که مواد غذایی که در بازار عرضه می‌شوند، توسط سازمان بهداشت و درمان بررسی شده‌اند. اگر این‌گونه باشد، مصرف میوه‌ها و سبزی‌های عرضه‌شده در بازارهای استاندارد نگران‌کننده نیست.
مواد نگهدارنده نیز اگر به صورت استاندارد و ایمن و با کنترل صنعتی و بهداشتی دقیق استفاده شوند، مشکلی ایجاد نمی‌کنند و مادران می‌توانند خوراکی‌هایی را که از استاندارد بودن آن‌ها مطمئن هستند مصرف کنند. اما در مورد مواد شوینده و ضدعفونی‌کننده و حشره‌کش‌های کشاورزی که بسیار مضرند توصیه می‌شود که مادران با استفاده از مواد طبیعی و اسیدهایی مثل سرکه در هنگام شستشوی مواد غذایی، این سموم را از بین ببرند و از شوینده‌های شیمیایی مثل مایع ظرف‌شویی برای شستشوی مواد غذایی استفاده نکنند.
مصرف الکل، مواد مخدر و سیگار توسط مادر چه تأثیراتی بر سلامت جسمی و روانی جنین دارد؟
مصرف الکل در جامعه ما شایع نیست، اما مادران باید اطلاعات کافی داشته باشند که حتی مصرف اندک آن هم می‌تواند به جنین آسیب بزند و موجب ناهنجاری‌های جسمی و روانی مختلف شود، از جمله اشکالات ساختمانی و ظاهری دست و پا و صورت، عقب‌ماندگی ذهنی و کمبود رشد. مصرف مقادیر بیشتر الکل هم باعث سندرم جنین الکلی خواهد شد. مغز نوزادان مبتلا به این سندرم به اندازه کافی رشد نمی‌کند. اختلالات هوشی، رفتاری، جسمی، مغزی و عصبی پیشرفته از عوارض این سندرم است.
اما درباره سیگار باید توجه کرد که حتی سیگاری بودن همسر زن باردار بر سلامت جنین اثر می‌گذارد. طبیعتاً سیگاری بودن مادر بیشتر به جنین آسیب خواهد زد. کمبود رشد جنین، زایمان زودرس، مشکلات ساختاری مثل شکاف کام و لب، عقب‌افتادگی، اختلال در رشد مغز و قلب و عروق و سیستم تنفسی، افزایش تومورهای سرطانی و مرگ جنین همه عوارضی است که بر اثر مصرف سیگار به وجود می‌آیند.
مصرف ماری‌جوانا نیز باعث مشکلات جسمی و روانی بسیاری در جنین می‌شود، از جمله: اختلال در رشد مغز، خونریزی‌های مغزی، کاهش قند خون، کاهش کلسیم خون که موجب تشنج جنین به محض تولد می‌شود، و عفونت‌های داخلی بدن یا حتی عفونت خون جنین و اختلالات شیرخوری.
همچنین، آمفتامین‌ها، هرویین و متادون عموماً باعث کمبود رشد جنین، زایمان زودرس و نهایتاً مرگ جنین می‌شوند. کوکایین نیز کمبود رشد مغزی و اختلالات رفتاری و مغزی جنین را ایجاد می‌کند.
اگر فردی در معرض تراتوژن قرار بگیرد، چه کار باید بکند؟
بستگی به نوع تراتوژنی دارد که فرد در معرض آن قرار گرفته است. مثلاً یک عکس رادیولوژی از دندان ممکن است بی‌ضرر باشد، اما همین عکس از لگن بسیار خطرناک است. مادری که در معرض تراتوژن قرار گرفته است، باید حتماً این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارد. پزشک نیز با توجه به اهمیت آن تراتوژن و عوامل دیگری مثل سن جنین تصمیم‌گیری خواهد کرد. اگر مادر در سه ماه اول بارداری در معرض تراتوژنی قرار گیرد و بر اساس تشخیص کمیسیون پزشکی خطر بالایی برای جنین وجود داشته باشد، ممکن است اجازه سقط جنین داده شود.
چندی پیش بحث‌هایی درباره عقیم کردن مادران معتاد در جامعه مطرح شد. نظرتان در این باره چیست؟
بچه‌دار شدن یک حق انسانی برای همگان است. مسلماً ما به عنوان جامعه، اطرافیان، دولت و… مسئولیم که این افراد را نجات دهیم و به سلامت آن‌ها کمک کنیم. سیاست‌های تسکینی هیچ‌وقت راه‌حل مناسبی برای مشکلات جامعه نیست. سیاست اصلی ما باید براندازی منشاء مشکل باشد.
با توجه به گسترش استفاده از فضای مجازی در جامعه، همه ما در معرض اطلاعات گوناگونی قرار داریم. این اطلاعات تا چه حدی قابل اعتماد هستند؟
فضای مجازی گرچه فواید مثبت زیادی دارد، اما موجب شده که هر اطلاعات و هر داده‌ای را هر کسی با هر کیفیتی انتشار بدهد، و ما به عنوان مصرف‌کننده ندانیم کدامشان درست و کدامشان غلط است. در این وضعیت، نباید به هر منبع اطلاع‌رسانی اعتماد کنیم. پیشنهاد من این است که شما می‌توانید از سایت‌هایی که به منابع علمی معتبر متصل هستند کسب خبر کنید و حداقل در مورد اخبار خاصی که می‌‌شنوید، قبل از باور آن، تحقیق کنید و از افراد متخصص راجع به آن بپرسید.
تهیه‌کننده : مهدیه احمدی
