سال تحصیلی ۹۴ـ ۹۵ با خبر خودکشی دختر دانش‌آموز ۱۶ ساله‌ای به پایان رسید که پس از آخرین امتحان و گرفتن عکس یادگاری با دوستان و معلمان، خود را در سرویس بهداشتی مدرسه به دار آویخت و آمار خودکشی‌های منجر به فوت دانش‌آموزان را طی این سال به حدود ۲۰ نفر رساند ــ آماری هولناک و تکان‌دهنده. زنگ خطر به صدا درآمده، اما آیا صدایش به اندازه کافی شنیده شده است؟ هر یک از این دانش‌آموزان حرفهایی با ما داشتند و وقتی صدایشان به گوشمان نرسید، راهی جز مرگ پیش روی خود نیافتند.
نقش خانواده و جامعه در خودکشی
هرچند بیشتر دلایل مطرح‌شده برای این خودکشی‌ها به افت تحصیلی و ترس از نمره و امتحان مربوط است، اما نباید نقش اختلافات خانوادگی و مشاجره با خانواده را هم نادیده گرفت، چنانکه دکتر علیرضا شریفی یزدی، جامعه‌شناس خانواده، نقش مشکلات و معضلات و آسیبهای اجتماعی را در افزایش اقدام به خودکشی مهم می‌داند. به گفته او، «این موضوع پشتوانه تئوری و علمی در سطح جهان و پشتوانه پژوهشی در کشور دارد.»
به گفته شریفی، «امیل دورکیم، جامعه‌شناس برجسته، طی سالها تحقیق به این نتیجه رسید که خودکشی، بیش از آنکه پدیده‌ای فردی و روانی باشد، یک پدیده اجتماعی است. هرگاه در یک جامعه انسجام و سرمایه اجتماعی کاهش یابد، یکی از آسیبهایی که حالت فزاینده و روبه‌رشد به خود می‌گیرد خودکشی است.»
اما نکته مهم‌تری که این جامعه‌شناس بر آن تأکید دارد این است که «فلسفه و علت‌یابی خودکشی در افراد کار ساده‌ای نیست. بر اساس مطالعات انجام‌شده، حتی اگر فردی که خودکشی کرده دست‌نوشته‌ای هم از خود بر جای بگذارد، باز هم نمیتوان به آن استناد کرد، چرا که دلایل دیگری نیز در اقدام به خودکشی نقش دارد و شاید فرد در آن لحظه فقط یکی از دلایل یا مهمترین دلیل را نوشته است.»
نسلهایی جدا از هم
برای تحقیق درباره پدیده خودکشی باید پژوهش‌هایی جامع‌تر بر روی افرادی صورت بگیرد که اقدام به خودکشی کرده‌اند، اما این اقدامشان ناموفق بوده است. این موضوع نیازمند کار بالینی روانشناسی برای بررسی علل خودکشی است. به گفته شریفی، «شاید یکی از مهمترین دلایلی که باعث اقدام به خودکشی میشود مقوله گسست بین نسلی است. گسست بین نسلی به زبان ساده یعنی بزرگترها زبان کوچکترها را نمی‌فهمند و برعکس، دو نسلی که دنیا و اولویتهای متفاوتی دارند. به همین دلیل، نوجوان احساس چسبندگی به جایی را ندارد و تودار میشود.»
بحران هویت و خودکشی
جامعه‌شناسان عامل مؤثر دیگر را در این زمینه مقوله هویت میدانند. هویت انواع مختلفی دارد، مانند هویت فردی، مذهبی یا ملی. شریفی معتقد است: «وقتی فردی دچار بی‌هویتی و نه «بدهویتی» میشود، امکان گرایش او به سوی این‌گونه رفتارها بیشتر میشود.»
خانواده‌های آشفته
در بیان علت خودکشی این دانش‌آموزان، مشاجره با والدین یا اختلافات خانوادگی هم ذکر شده است، موضوعی که شریفی هم بر آن تأکید دارد: «به طور تقریبی، در ایران از هر ۵ ازدواج یکی منجر به طلاق میشود. این یعنی حدود ۲۰ درصد خانواده‌های ما گسسته هستند. از طرف دیگر، متأسفانه حدود ۶۰ درصد خانواده‌های قشر متوسط شهری خانواده آشفته هستند و از انسجام لازم در درون خانواده برخوردار نیستند تا بتوانند فرزندی قوی و توانمند در برابر مشکلات تربیت کنند.
بنابراین، فقط ۲۰ درصد خانواده‌های ما شکفته هستند و میتوان از آنها به عنوان «خانواده خوب» یاد کرد. از همین رو، اقدام به خودکشی در میان خانواده‌های گسسته یا آشفته بیشتر میشود.»
این جامعه‌شناس معتقد است که «اگر این موضوعات به افسردگی و برخی از سرخوردگی‌های اجتماعی، احساس بیکاری، نداشتن امید به آینده، بی‌انگیزگی برای ادامه تحصیل و موضوعاتی از این دست گره زده شوند، همگی به افزایش اقدام به خودکشی می‌انجامد.»
وسیله‌ای برای برقراری ارتباط
به طور حتم مشکلات، مسائل و آسیبهای اجتماعی بر افزایش آمار خودکشی (اقدام به خودکشی) اثرگذار است.
به گفته شریفی، «هدف بسیاری از اقدامها به خودکشی، حذف فیزیکی خود نیست، بلکه بیشتر نوعی فریاد زدن است، با این پیام که «ما را ببینید!» به عبارت دیگر، خودکشی ابزار و وسیله‌ای برای برقراری ارتباط با اطرافیان است و گاهی فرد اقدام‌کننده در محاسبه دچار اشتباه میشود و اقدامش منجر به فوت میشود.»
نیاز به تدابیری تازه
در کشور ما یکی از انواع مجازاتها اعدام در ملاءعام است. فقها، حقوقدانان، جامعه‌شناسان و دیگر متخصصان درباره آثار مثبت و منفی این مجازات نظریات متفاوتی دارند. اما جدا از این بحثها، نکته بسیار مهم این است که متأسفانه نظارتی برای جلوگیری از حضور نداشتن کودکان در مراسم اجرای اعدام صورت نمی‌گیرد و البته امروزه نیز به دلیل گسترش وسایل ارتباطی، بسیاری از این اعدامها ضبط و در اینترنت پخش می‌شوند، تصاویری که برای کودکان و نوجوانان نیز قابل دسترس است. حالا با کودکان و نوجوانانی روبه‌رو هستیم که درک درستی از مرگ دارند و شیوه به دار آویختن را برای خودکشی انتخاب می‌کنند.
شریفی درباره تأثیر این موضوع در افزایش خودکشی‌ها می‌گوید: «سالها پیش، از مسئولان خواهش کردیم که برای موضوع اعدام در ملاءعام فکری کنند و حداقل مانع حضور کودکان و نوجوانان در آنها شوند و اجازه پخش شدن تصاویر و فیلمهای آن را هم در فضای مجازی ندهند، چرا که ممکن است بعضی از کودکان و نوجوانان از آن تقلید کنند، اما متأسفانه هنوز هم تدبیری برای جلوگیری از حضور کودکان یا پخش‌نشدن تصویر اعدامها اندیشیده نشده است.»
پیشنهاد می کنیم بخوانید: روانشناس کودک نوجوان
){kind=link}
&description=&image=https://rahyabpsych.com/wp-content/uploads/2021/07/انتخاب-مرگ-یا-زندگی.jpg){kind=link}