رشد روانی کودک در شش سال اول زندگی، تقریبا به طور کامل تحت تاثیر محیط خانواده اتفاق می افتد و تحقیقات نشان می دهند، کودکانی که برای مدت طولانی در طی این سنین از خانواده هایشان دور بوده اند، در مقایسه با کودکانی که با خانواده های خود زندگی می کرده اند، در بسیاری از زمینه های شخصیتی مانند احساس مسیولیت و قدرت رهبری در سطح پایین تری قرار دارند.
به گفته متخصصان در سال های اولیه زندگی، خانواده نقش اصلی را در جریان جامعه پذیری و رشد اجتماعی کودک بر عهده دارد. با توجه به نقش اساسی خانواده و ارکان اصلی تشکیل دهنده آن یعنی پدر و مادر و تاثیر آنها در روند اجتماعی شدن و رشد کودک، حضور موثر و فعال والدین در خانواده به خصوص مادر در سال های اولیه زندگی کودک، ضروری و حتی حیاتی به نظر می رسد.
تاثیر نقش بی بدیل مادر بر رشد عاطفی کودک
نقش مادر به عنوان عامل اصلی و یا حداقل یکی از عوامل اصلی تاثیرگذار بر رشد شناختی و اجتماعی کودک، بویژه در سال های اولیه بر هیچکس پوشیده نیست. ارتباط عاطفی مادر و فرزند، حمایت همه جانبه از سوی او و برآوردن نیازهای فیزیکی و روانی کودک در اسرع وقت و بدون هیچ چشمداشتی، بی شک تاثیر مثبتی بر رشد عاطفی و شناختی کودک دارد.
در صورتیکه مادر نقش خود را به درستی ایفا نماید، تاثیر وی بیشتر از دیگر عوامل محیطی و اجتماعی خواهد بود. زمانیکه مادر، مشغولیت ذهنی و کار دیگری نداشته باشد، این نقش می تواند تاثیر خود را به وضوح بر رشد با کیفیت کودک بگذارد، اما زمانی که این نقش ها بر هم می خورد و مادر علاوه بر نقش مادری، نقش دیگری را نیز در جامعه بر عهده می گیرد و مشغول به کار می شود، در صورتی که جانشین امن و قابل اطمینانی در نگهداری و تربیت او وجود نداشته باشد، چه می شود؟ وظیفه مراقبت صحیح و اصولی او بر گردن چه کسی و یا مرکزی خواهد افتاد؟ در اینصورت آیا دوگانه شدن تربیت و نحوه مراقبت، تاثیری منفی بر روند رشد کودک نخواهد گذاشت؟ احتمالا این سوالات شما نیز هست که در ادامه به آنها می پردازیم.
دوری از مادر هم خوب است هم بد
نخستین نگرانی مادر در زمان دوری از کودک این است که وقتی کودکان با سنین پایین وارد مهد می شوند، بسیاری از آنان، صرف نظر از نوع مهدکودک، پیوندهای عاطفی ناقص یا ناکافی با والدینشان به ویژه مادر برقرار می کنند. در حالیکه پیوند عاطفی مادر و کودک، بخش اساسی از رشد سالم فرد است و مساله بسیار مهم اینکه این کودکان احتمالا در نوجوانی پرخاشگری بیشتری از خود نشان می دهند و قدرت تحمل کمتری در مقابل ناکامی یا شکست خواهند داشت.
اما از سوی دیگر برخی از مطالعات نشان داده اند اگر کودک در شرایط مساعدی از نظر روانی نگهداری شود، تغذیه منظم، کنش متقابل اجتماعی و امکاناتی برای کاوش و برانگیخته شدن داشته باشد و نیز نسبت و رابطه مناسبی بین والدین، کودکان و مراقبت کنندگان وجود داشته باشد، فرصت های تازه ای برای کودک فراهم می شود تا با همسالانش بازی کند و اجتماعی تر از سایر کودکان بار بیاید.
حال اگر مادرید و مرخصی تان پایان یافته و مجبورید به شغل پیشین خود باز گردید، اما غمگین و نگرانید، این روی سکه را هم ببینید و بدانید در شرایط موجود به نظر می رسد که اشتغال مادران و عدم حضور او در کنار کودک، در صورتیکه دیگر عوامل تربیتی کودک مطلوب باشد، مثلا خانواده منسجم و روابط مبتنی بر برابری و همکاری بین زن و مرد برقرار باشد و کودک به اشخاص و یا مرکزی سپرده شود که بتوانند نقش خود را به خوبی ایفا کنند و به قدر کفایت به کودک توجه و رسیدگی کنند و همچنین مادر از شغل خود احساس رضایت داشته باشد و از حمایت عاطفی همسر برخوردار باشد و از سویی بتواند در ساعات حضور در خانه، غیبت خود را جبران کند، نه تنها به عنوان یک عامل منفی در رشد کودک محسوب نمی شود، بلکه می تواند رشد اجتماعی و شناختی آنها را تسریع دهد. این کودکان معمولا به این دلیل که بسیاری از کارهای شخصی شان را خودشان انجام می دهند، مسیولیت پذیرترند و بدون وابستگی به دیگران از عهده مسایل خود بر می آیند.
تاثیر متفاوت بر روی جنسیت کودکان
نظریه پردازان کودک بر این باورند که دختران هویت جنسی اولیه خود را در الگوسازی با مادران خود کسب می کنند و این باعث می شود در موقعیت های اجتماعی، رفتار بهتری داشته باشند. ولی پسران باید هویت خود را با تفاوت هایی که با مادران شاغلشان دارند شناسایی کنند و این برای پسران در جداسازی خودشان از جنس مخالف و در نتیجه سازگاری عاطفی و اجتماعی ایجاد مساله می کند. نزدیکی این پسران به پدر، مشکل هویت یابی را در آنها کاهش می دهد و از مشکلات سازگاری عاطفی- اجتماعی آنها می کاهد.
به طور کلی تحقیقاتی که در زمینه تاثیر اشتغال مادران بر جنبه های گوناگون رشد و رفتاری کودکان انجام شده است، نتایج متفاوتی را به دست می دهند و هر خانواده باید بر اساس شرایط موجود خود برای برگشت مادر به شغل خود اقدام کند و مزایا و معایب تصمیم خود را مکتوب کرده و بر اساس آن تصمیم گیری و عمل نماید. اگر پیش بینی می کنید که نتایج تصمیمات شما 70 درصد خواسته های شما را برآورده می کند، آن تصمیم می تواند وارد مرحله اجرا شود. به هر ترتیب تصمیم شما هر چه باشد، لازم است سایر فاکتورهای مرتبط برای داشتن یک زندگی و والدگری باکیفیت را در نظر گرفت و اجرا کرد تا بتوانید بهترین نتیجه را از بررسی و عملکرد خود به دست آورید.
در کنار تمام مطالب مطرح شده، واضح است که یک متخصص خانواده و کودک می تواند با شنیدن دغدغه ها و ارزیابی مشکلات و شرایط شما، برای یک تصمیم گیری بهتر شما را یاری کند تا کمترین آسیب به کودک و سایر اعضای خانواده در جریان این تصمیم گیری ها وارد آید. نقش مشاور را در تصمیم گیری های سخت زندگی نادیده نگیرید.
