توضیح و تشریح واژه کودک آزاری به شرایط و علتهای زیادی مرتبط می باشد. در گذشته های دور در طی گذر زمان رویکردهای متفاوتی راجع به روشهای برخورد با کودکان وجود داشته است. هر رویکردی در روانشناسی می تواند کودک آزاری را از دیدگاه خودش نگاه کند و راهکارهای درمانی خاص خودش را ارائه دهد. اما وقتی نگاهی عمیق به این دیدگاه ها داریم میبینیم که می توان میان همه رویکردهای تشخیصی و درمانی، نقطه اشتراکاتی را پیدا کرد که تعریفی جامع از کودک آزاری را به ما می دهد.
نشانه های اصلی در کودک آزاری
کاهش محسوس نمرات و افت شدید تحصیلی، کابوسهای تکراری و وحشتناک شبانه، رفتارهای به شدت غیرعادی و ترسهای شدید مرضی، ترس از لمس شدن حتی به صورت ساده و سطحی توسط اطرافیان یا حتی افرادی که به آنها اعتماد دارد، خشم و پرخاشگری بی دلیل و انفجاری نسبت به والدین یا افرادی که از او مراقبت می کنند.
علامت و نشانه هایی نیز وجود دارد که می بایست به آن توجه ویژه داشت مثل:
- ادرار روزانه همراه با خون محسوس و قابل مشاهده
- کبودی یا سیاهی و ورم کردن مناطق حساس تناسلی
- تغییر رنگ در لباس زیر
- مشکل داشتن در مورد نشستن روی نیمکت یا صندلی که ناشی از تنش غیرعادی در بدن می باشد.
چهارگانه های تعریف شده از کودک آزاری
- جسمانی بودن کودک آزاری
- تعرض و تجاوز جنسی داشتن کودک آزاری
- درگیر شدن عواطف و هیجانات در کودک آزاری
- سهل انگاری و بی خیالی و اهمال کاری در کودک آزاری
با توجه به مراجعات بالینی به روانشناسان و تحقیقات علمی، گروه اول و دوم موارد ذکر شده به ظاهر می تواند بیشتری مراجعان به روانشناسان باشند. ولی باید گفت که بیش از 60 درصد کودک آزاری ها در دسته چهارم طبقه بندی بالا قرار دارند. تعرضات عاطفی و مشکلات از این قبیل، شایع ترین نوع کودک آزاری محسوب می شود.
همین موضوع می تواند حساسیت بالای کودک آزاری را به ما نشان دهد که ممکن است خیلی از علائم و نشانه های ظاهری در کودک دیده نشود و والدین از بروز این مشکل در فرزندشان مطلع نباشند. حال با این تفاسیر نتیجه میگیریم که می توان با افزایش میزان آگاهی فرزندان و خانواده ها، از بروز این دسته از مشکلات در جامعه پیشگیری کنیم. اولین طبقه بندی در کودک آزاری، آزار و اذیت های جسمانی است.
جسمانی بودن کودک آزاری
طبق تعاریف متخصصین روانشناسی و مددکاری اجتماعی، کودک آزاری به هر مدل آسیب جسمانی غیر عامدانه، غیر تصادفی، بصورت یکباره و ناگهانی که به وسیله پدر و مادر یا حتی افرادی که از کودک مراقبت می کنند، در فرد بوجود آمده باشد گفته می شود. حال این آسیب جسمانی می تواند انواع و اقسام متفاوتی داشته باشد. لازم به ذکر است که معنای آسیب جسمانی در اینجا تنبیه بدنی یا آسیب جسمانی صرف نیست. بلکه مواردی چون تنبیه کودک با فعالیتهایی که متناسب با سن او نیست یا محروم کردن او از غذا، آببه منظور تغییر رفتار کودک می تواند در طبقه آسیب جسمانی از شاخه کودک آزاری تلقی گردد.
در اینجا چند نمونه از کودک آزاری را نام می بریم مثل تنبیه بدنی یا به اصطلاح کتک زدن، فلک کردن کف پای کودک، سیلی به صورت کودک زدن، داغ بر بدن گذاشتن، کشیدن مو یا پوست بدن، مداد یا خودکار لای انگشتان گذاشتن، نیشگون یا گاز گرفتن، لگد یا مشت به بدن کودک زدن
پیشنهاد می کنیم انجام دهید: تست میزان اضطراب
باید این نکته مهم را در نظر داشت که تنبیهات جسمانی با سوء استفاده کردن جسمانی تفاوت بسیاری دارد. باید در اینجا پرسیده شود که چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟
وقتی شما کودکی را تنبیه می کنید، از او می خواهید یک فعالیت نامطلوب و رنج آور را تکرار کند. زیرا می خواهید رفتار کودک را همانگونه که می خواهید تعریف کنید. پس در اینجا آسیب فیریکی مستقیمی به کودک وارد نخواهد شد و فقط میزان فشار و وظایف در انجام کارها برای کودک زیاد می شود. مثل تمیز کردن انباری منزل در روز جمعه که او میخواسته به مدرسه فوتبال برود.
حال اگر بخواهیم کودک آزاری جسمی یا همان سوء استفاده جسمانی را تعریف کنیم باید بگوییم که برای تغییر رفتار کودک یا تخلیه هیجانات خودمان، آسیبی جسمانی به کودک وارد می کنیم. مثلا کودکی که نصفه شب شما را بیدار می کند و میگوید که رختخواب خودش را خیس کرده است. شما با ضربه ای به بدن او یا نیشگون گرفتن، آسیبی جسمانی به او وارد می کند که این یکی از نشانه های کودک آزاری است که در مورد آن صحبت می کنیم.
تنبیه بدنی با سوء استفاده جسمی متفاوت است. تنبیه بدنی کاربرد نیروی جسمی به منظور ایجاد درد بدنی به منظور اصلاح یا کنترل کودک نه به قصد آسیب رساندن او است.
تعرض و تجاوز جنسی داشتن کودک آزاری
سوء استفاده های جنسی به کلیه تماس و برخورد میان کودک و افرادی که از او مراقبت می کنند یا افراد بزرگسالی که تعامل زیادی با کودک دارند و این ارتباطات با هدف تحریک جنسی شخص آزاردهنده باشد گفته می شود. به عبارتی اگر شخص بزرگسالی با کودکی که سن کمتر از 18 سال دارد ارتباط جنسی برقرار کند، می توان گفت که کودک آزاری از نوع آسیب جنسی صورت گرفته است.
لازم به ذکر است که دو کودک زیر 18 سال هم می توانند همدیگر را مورد سوء استفاده جنسی قرار دهند ولی به شرطی که فرد متجاوز فاصله سنی محسوسی با کودک دیگر داشته باشد. در بسیاری از مراجعین به مراکز تخصصی پرسیده می شود که تعرض یا سوء استفاده جنسی چه تعریفی دارد؟ معنای آن چیست؟ سوء استفاده جنسی به چه کارهایی گفته می شود؟
باید اشاره کرد که هر ارتباطی بین فرد متجاوز با کودک که شامل لمس غیرعادی ران، اندامهای شکم و سینه، قسمتهای حساس اطراف اندام تناسلی و هر قسمتی که موجب تحریک کودک شود چه با لباس و چه بدون لباس، در دسته بندی تعرض و سوء استفاده جنسی و کودک آزاری جنسی قرار می گیرد.
درگیر شدن عواطف و هیجانات در کودک آزاری
در دسته بندی های قبلی بیشتر تمرکز بر روی آسیب جسمانی یا تعرضات جنسی بود، ولی در اینجا با کمی تفاوت باید گفت که کودک آزاری یکی از آسیبهای مهمی که به کودک وارد می کند، در زمینه عاطفی و هیجانی می باشد. رفتارهایی مانند ترساندن کودک از جدا شدن از او، تفاوت قائل شدن میان فرزندان به صورت محسوس، تحقیر و سرزنشهای بیش از حد و به صورت تکراری بیش از حد و هرکاری که بتواند سلامت روان کودک را خدشه دارد کند.
ضمنا باید اشاره کرده که این سوء رفتارها یا اصطلاحا کودک آزاری عاطفی می تواند به صورت کلامی یا به صورت فحاشی و توهین در حضور دوستان یا جمع باشد. یکی دیگر از کودک آزاری هایی که والدین با فرزندان دارند این است که انتظارات بسیار زیادی از آنها دارند و اصلا توجهی به توانایی های بالقوه کودک خود ندارند. همین پافشاری های بی مورد می تواند فاصله عاطفی و هیجانی زیادی میان کودک و نوجوان یا والدین ایجاد کند.
پیشنهاد می کنیم انجام دهید: تست سنجش هوش کودک
سهل انگاری و بی خیالی و اهمال کاری در کودک آزاری
در مبحث مورد نظر، سهل انگاری و ساده لوحانه رفتار کردن مراقبان کودک، پدر و مادر به راحتی از قبول مسئولیت شانه خالی می کنند و توجه چندانی به کودک خود ندارند. همین آزاد و رها بودن کودک زمینه را برای سوءاستفاده دیگران فراهم خواهد آورد.
علت اصلی غفلت و سهل انگاری والدین
غفلت جسمی
بی توجهی به نیازهای اولیه کودک و نوجوان، مثل عدم تهیه پوشاک و خوراک و امکانات بهداشتیکه همین بی توجهی ها به امنیت و سالم بودن جسم کودک آسیب های جبران ناپذیری خواهند رساند. مثل عدم رشد کافی مغز، سوء تغذیه، مشکلات گوارش و سیستم ایمنی
غفلت تحصیلی
در این خانواده ها اصلا اهمیتی ندارد که فرزندشان ادامه تحصیل دهد یا ندهد، تکالیف را بنویسد یا ننویسد، قصد ادامه تحصیل داشته باشد یا نداشته باشد. در این خانواده ها فرزند می تواند با نقش بازی کردن های مختلف بهانه های زیادی برای نرفتن به مدرسه پیدا کند مانند دل درد، سردرد، سرگیجهکه خانواده ها نیز به دلیل عدم آگاهی های لازم به این دسته از مشکلات رفتاری در کودک و نوجوان دامن می زنند که همه موارد ذکر شده در دسته بندی اهمال کاری و غفلت والدین در مورد فرزندانشان می باشد که در طبقه بندی کودک آزاری قرار خواهد گرفت.
بی توجهی عاطفی
نداشتن عاطفه و هیجانات مثبت یا نبود محبت کافی به کودک، مشاجره و دعوا کردن در برابر چشمان کودک، آزاد گذاشتن رفت و آمدهای کودک یا نوجوان یا عدم نظارت بر رفتارهایی چون مصرف دخانیات، الکلبی خیالی نسبت به تغییرات خلقی و عاطفی کودک که ممکن است در آینده تبدیل به رفتارهای ضداجتماعی گردد. کوتاهی و پشت گوش انداختن مراجعه به متخصص جهت کمک گرفتن در مورد مشکل کودک یا نوجوان همگی می تواند در دسته طبقه بندی کودک آزاری از نوع عاطفی و هیجانی باشد.
