هیج کسی نمی‌تواند بگوید که همیشه می‌تواند تمرکز و توجه‌اش را معطوف به کاری کند که در حال انجام دادن است. همه‌ی ما خیلی اوقات تحت تاثیر محرک‌های بیرونی یا درونی مثل افکار و خاطراتی که به ذهنمان خطور می‌کنند، ممکن است توجه و تمرکز خودمان را از دست دهیم. اما نداشتن تمرکز و توجه در برخی از افراد از حالت نرمال که به کارکرد فرد آسیبی نزند فراتر رفته و در نتیجه‌ی اختلالی است که به آن اختلال کم توجهی می‌گوییم.
اختلال کم توجهی-بیش‌فعالی از جمله اختلال‌های روانشناختی است که باعث شده فرد تمرکز و توجه خود را از دست داده و نتواند حتی فعالیت‌های روزمره و عادی را به راحتی انجام دهد. این اختلال، اختلال بسیار شایعی است که روزبه‌روز به جمعیت مبتلایان آن افروزده می‌شود؛ بنابراین آشنایی با اختلال کم توجهی و همینطور اختلال بیش‌فعالی به کنترل و مواجهه‌ی بهتر با این اختلال کمک می‌کند.
بررسی علائم اختلال کم توجهی و بیش فعالی
اختلال کم توجهی- بیش فعالی یک اختلال عصبی است که بر قسمت‌هایی از مغز که وظیفه‌ی برنامه‌ریزی و تمرکز و توجه را دارند تاثیر می‌گذارد. این اختلال از دوران کودکی شروع می‌شود و بهتر است با دیده شدن علائم به روانشناس کودک و نوجوان مراجعه کرد. البته گاهی در این دوران تشخیص داده نمی‌شود و در نتیجه تا دوران بزرگسالی فرد متوجه نمی‌شود که اختلال کم توجهی یا بیش فعالی دارد. در نتیجه ممکن است مشکلاتی که در انجام وظایفش دارد را پای تنبلی یا چیزهای دیگر بگذارد.
علائم، تشخیص و درمان ADHD بسته به انواع آن متفاوت است. این اختلال سه نوع فرعی دارد:
- اختلال کم توجهی یا نقص توجه
- اختلال بیش فعالی
- اختلال کم توجهی و بیش‌فعالی همزمان
اختلال کم توجهی (ADD)
یکی از انواع فرعی اختلال ADHD، اختلال نقص توجه یا کم توجهی است. در این نوع فرد مبتلا در تمرکز کردن و حفظ تمرکز و توجه خود مشکل جدی دارد. نشانه‌های این نوع عبارت‌اند از:
- نمی‌تواند به جزئیات توجه کند.
- در انجام تکالیف درسی یا وظایف شغلی مشکل دارد.
- در تمرکز کردن روی کارها یا انجام فعالیت هایی مثل سخنرانی، مکالمات یا مطالعه‌ی طولانی مشکل دارد.
- وقتی با او صحبت می‌شود به نظر می‌رسد که گوش نمی‌دهد( اینطور به نظر می‌رسد که جای دیگری است).
- نمی‌تواند دستورالعمل‌ها را دنبال کند.
- کارها و تکالیفی که بر عهده دارد را کامل نمی‌کند ( یعنی ممکن است به سرعت شروع به انجام کاری کند اما نتواند آن را تکمیل کند).
- در سازماندهی کارها مشکل دارد ( برای مثال نمی‌تواند زمان را به خوبی مدیریت کند).
- از انجام کارهایی که نیامند تلاش مداوم ذهنی است، دوری می‌کند.
- به آسانی حواس فرد پرت می‌شود.
- کارهای روزانه مثل انجام کارهای خانه و وظایفی مثل پرداخت قبوض را فراموش می‌کند.
اختلال بیش‌فعالی یا تکانشگری
وقتی صحبت از نوع بیش‌فعالی می‌شود اکثرا فکر می‌کنند صرفا در بیش از حد شیطنت کردن خلاصه می‌شود اما واقعا بیش‌فعالی چیست؟ بیش‌فعالی به حرکات بیش از حد مثل بی‌قراری، انرژی‌داشتن بیش از حد، ثابت ننشستن و پرحرف بودن اشاره دارد. تکانشگری نیز مفهوم دیگری است که در همین نوع از اختلال ADHD مطرح می‌شود. تکانشگری نیز تصمیمات و اقداماتی را دربرمی‌گیرد که بدون فکر کردن به عاقبت کار انجام می‌شوند. خبر خوش این است که بیش فعالی بوسیله روش هایی مانند درمان نوروفیدبک قابل کنترل و درمان است. نشانه‌های اختلال بیش‌فعالی عبارت‌انداز:
- بی‌قراری می‌کند( مثلا با دست یا پا به جایی ضربه می‌زند).
- نمی‌تواند به مدت طولانی روی صندلی آرام بنشیند.
- نمی‌تواند بازی‌هایی که آرام هستند را انجام دهد.
- بیش از حد صحبت کند.
- نمی‌تواند منتظر بماند تا صحبت دیگران تمام شود و بعد صحبت کند.
- قبل از اینکه سؤال تمام شود جواب می‌دهد.
- به سختی می‌تواند در صف منتظر بماند.
اختلال همزمان نقص توجه و بیش‌فعالی
این نوع اختلال زمانی تشخیص داده می‌شود که هم نشانه‌های اختلال کم توجهی و هم نشانه‌های اختلال بیش‌فعالی حضور داشته باشند.
نشانه‌های اختلال بیش فعالی به خصوص در مدرسه بروز پیدا می‌کنند.
علل ADHD
دانشمندان هنوز علت دقیقی را برای اختلال کم توجهی و بیش فعالی مشخص نکرده اند اما چندین علل احتمالی به عنوان علت این اختلال مطرح شده است:
- ژن: چندین ژن که با این اختلال ارتباط دارند کشف شده‌اند. کسانی که بستگان درجه‌ی اول آن‌ها مبتلا به ADHD هستند احتمال بیشتری برای ابتلا به این اختلال دارند.
- ساختار مغز: شواهد نشان داده‌اند که بین ساختار مغزی کودکان مبتلا به ADHD و کودکان غیر مبتلا تفاوت‌هایی وجود دارد.
- وزن کم هنگام تولد
- زایمان زودرس
- قرار گرفتن مادر در معرض سمومی مثل سرب در زمان بارداری
- مصرف سیگار و الکل در دوران بارداری
- استرس شدید در دوران بارداری
اختلال نقص توجه و بیش فعالی در بزرگسالان
برخی به اشتباه فکر می‌کنند که این اختلال فقط در کودکان وجود دارد اما اشتباه است. اگر این اختلال در کودکی تشخیص داده نشود و درمان نشود تا بزرگسالی ادامه پیدا می‌کند. فقط نشانه‌های آن از دوران کودکی متفاوت می‌شود. مثلا ممکن است فرد نتواند در یک شغل بماند و دائما شغل خود را عوض کند. همچنین در روابط عاطفی نیز دچار مشکل می‌شود.
درمان اختلال کم توجهی و درمان اختلال بیش فعالی
درمان اختلال ADHD شامل دارودرمانی و رواندرمانی توامان با هم است. به طور کلی درمان ADHD شامل این موارد می‌شود:
- داروها: داروها توانایی مغز برای تمرکز کردن، توجه کردن و خود کنترلی را تقویت می‌کنند.
- رفتاردرمانی: روانشناسان به کودکان کمک می‌کنند تا مهارت‌های برنامه‌ریزی، هیجانی و اجتماعی را در خود تقویت کنند.
- مربیگری والدین: به والدین آموزش‌هایی داده می‌شود تا واکنش مناسبی به مشکلات رفتاری که بخشی از ADHD هستند، نشان دهند.
- حمایت مدرسه: معلمین مدرسه باید آموزش‌هایی در زمینه‌ی این اختلال و رفتار با کودکان دارای این اختلال ببینند تا بتوانند به گونه‌ای با این کودکان رفتار کنند که از مدرسه و کلاس درس لذت ببرند.
درمان و کنترل ADHD در کودکان نیازمند همکاری متقابل والدین و معلمین است اما والدین در این زمینه وظیفه‌ی سنگین‌تری نسبت به معلمین دارند.
والدین چه کمکی می‌توانند کنند؟
اگر متوجه شدید که کودک شما اختلال کم توجهی یا اختلال بیش فعالی دارد، برای کمک به آن‌ها این کارها را می‌توانید انجام دهید:
کسب آگاهی
اولین کاری که به عنوان والد باید انجام دهید این است که دانش خود را راجع به این اختلال افزایش دهید. هرچه بیشتر راجع به ابعاد مختلف ADHD بدانید بهتر می‌توانید از فرزند خود حمایت کنید.
توجه به داروها
درمان دارویی یکی از پایه‌های درمان ADHD به شمار می‌آید. شما باید حواستان به مقدار مصرفی داروها و زمان مصرف آن‌ها باشد. همچنین به تغییر نشانه‌ها پس از مصرف دارو توجه کنید و در صورت دیدن هرگونه تغییر غیرمتعارفی به پزشک مربوطه این موضوع را گزارش دهید.
تعامل با مدرسه
یکی از جاهایی که کودکان دارای ADHD را با مشکلات بسیاری روبه‌رو می‌کند، مدرسه است. حتما با کادر مدرسه و معلمین تعامل داشته باشید و آن ها را از وضعیت فرزند خود مطلع سازید.
توجه به سبک فرزندپروری
شرایطی که کودک ADHD دارد نسبت به کودکی که ندارد سخت‌تر و حساس‌تر است. بنابراین به عنوان والد باید حواستان به سبک فرزندپروری که برای کودک خود انتخاب می‌کنید باشد. بهتر است در این زمینه با یک روانشناس ماهر کودک حتما مشورت کنید.
کلام آخر
در این مقاله به بررسی اختلال کم توجهی و همچنین بیش فعالی، علل،علائم و درمان اختلال کم توجهی و درمان بیش فعالی پرداختیم. اگر شما هم فکر می‌کنید هر کدام از این نشانه‌ها را دارید یا کودک شما دارد با روانشناسان کلینیک رهیاب مشاور جهت ارزیابی و مشورت با دکتر روانشناس تماس حاصل فرمایید.
