بیوفیدبک نوعی روش درمانی است که در آن با کمک ابزارهای الکترونیکی، اطلاعاتی در خصوص اعصاب، عضلات و فعالیتهای خودمختار بدن اندازه گیری و پردازش می شود. این اطلاعات به صورت فیدبک صوتی یا تصویری به بیمار و پزشک معالجش نشان داده می شود. در بیوفیدبک برای برقراری ارتباط با سیگنال های بیولوژیکی بدن،سنسورهایی به بدن وصل می شود. این سنسورها می توانند سیگنال های بیولوژیکی از قبیل درجه حرارت بدن، تنفس عضلانی، ضربان قلب را دریافت نمایند. بیوفیدبک با ثبت این اطلاعات چگونگی تغییرات بدن را بررسی می کند.
با بیوفیدبک می توان بازخورد واقعی و دقیقی از خود به دست آورد. نوروفیدبک هم نوعی بیوفیدبک است. در درمان نوروفیدبک به مغز آموزش داده می شود که تغییر کند. اصلاح شود و عملکرد بهتری داشته باشد.
نوروفیدبک نوعی ورزش ذهن به حساب می آید.
زمانی که فرد از چگونگی کار امواج مغز اطلاع پیدا می کند، مغزش می تواند از این اطلاعات برای تغییر خود استفاده کند. متخصصان رشته های مختلف پزشکی، از بیوفیدبک برای کاهش یا از بین بردن درد در بیماران استفاده می نمایند.
بیوفیدبک چگونه می‌تواند به ما کمک کند؟
بیوفیدبک یکی از ابزارهای جدیدی است که اخیراً کاربردهای فراوانی در درمان و مشاوره روانشناسی پیدا کرده است. ابزارهای بیوفیدبک، فعالیت ماهیچه، درجه حرارت پوست و تنفس و ضربان قلب و فشار خون و جریان خون مغز را اندازه گیری می‌کنند. در بیوفیدبک کاربردی، هدف اصلی بالابردن آگاهی شخص نسبت به آنچه در بدن و حتی مغزش به وقوع می‌پیوندد و افزایش قدرت کنترل بر آن است. با ارائه این تکنیک و در اختیار داشتن اطلاعات و آمار بیوفیدبک، افراد فیدبک‌های واضح و مستقیمی را از سیستم فیزیولوژی‌شان دریافت می‌دارند که به آنها در کنترل عملکرد این سیستم کمک می‌نماید.
اساس کار بیوفیدبک چیست؟
بیوفیدبک بر این نکته تأکید دارد که انسان قادر است به طور ارادی بر عملکرد سیستم خودکار جسم‌اش تأثیر بگذارد. در واقع فرد با دیدن آمار مربوط به عکس‌العمل‌های فیزیکی، جسمی و روانی، که بیوفیدبک در اختیارش قرار می‌دهد، کم کم یاد می‌گیرد که چگونه خود را کتترل کند. به عنوان مثال، در طول چند روز می‌توان به فرد آموخت که بدون ایجاد انقباض عضلانی حرارت یک دستش را به 5 تا 10 درجه سانتی‌گراد بیشتر از دست دیگر برساند.
کاربرد بیوفیدبک در روانشناسی
روانشناسان از تکنیک بیوفیدبک برای افزایش آرامش در افراد مضطرب و کسانی که استرس و تنش عصبی دارند استفاده می کنند. بیوفیدبک یک تکنیک درمانی غیرتهاجمی است که در بسیاری از افراد موجب بهبود علائم روانی می شود. البته کاربردهای روانشناسی این شیوه و میزان اثرگذاری آن از فردی به فرد دیگر متفاوت می باشد. شاید به نظر بیوفیدبک چیز جدیدی باشد اما شما در زندگی روزمره هم از آن استفاده می کنید.
مثلاً وقتی شما موقع دویدن پهلویتان درد می کند، سرعتتان را کم می کنید تا فشار بیشتری به بدنتان وارد نشود. در این حالت شما یک پیام زیستی را که از عضله به مغز فرستاده شده را متوجه شده اید و متناسب با آن واکنش نشان داده اید. کاربرد روانشناسی آن هم به همین صورت است.
وقتی شما بتوانید سیگنال ها و پیام های زیستی را که در اختیار مغز است دریافت کنید، میتوانید به صورت آگاهانه و خودآگاه فعالیت های خود را بررسی کرده. تجزیه و تحلیل کنید. بازخورد فعالیتها را ببینید و در جهت بهبود عملکرد زیستی و روانی خود تلاش کنید. روانشناسان و مشاوران هم با استفاده از تکنیک بیوفیدبک و نوروفیدبک ابتدا پیام های عصبی بیماران و مراجعان خود را دریافت کرده و تجزیه و تحلیل می کنند.
فرد بیمار با اطلاعاتی که از طریق بیوفیدبک دریافت می کند می تواند بازخورد و نتیجه فعالیتهایش را به صورت عینی مشاهده و احساس کند.
کاربرد بیوفیدبک در بهبود مشکلات جسمی و فیزیکی
به عنوان مثال با استفاده از دستگاه الکترومیوگرام «Electromyogram» (میلی گرم)، شخص در مورد فعالیت ماهیچه‌ها و میزان انقباض آنها آگاهی می‌یابد. با استفاده از فیدبک عینی که از دستگاه الکترومیوگرام دریافت می‌کند خواهد توانست کنترل بهتری در کاهش، افزایش و تنظیم انقباض عضلاتش داشته باشد. از بیوفیدبک می‌توان همین استفاده‌ها را درباره‌ی روان و بازخوردهای روانی فرد نیز استفاده کرد. در واقع بازخوردهای روانی و واکنش مغز به رفتارها، موقعیت‌های خاص و… در بیوفیدبک مشخص می‌شود. و فرد می‌تواند با اطلاع از آنها بر رفتارها و واکنش‌های خود، کنترل بیشتری داشته باشد.
کاربرد بیوفیدبک در روان درمانی و مشاوره روانشناسی
علاوه بر تحقیقات انجام شده در علوم اعصاب، رفتار و سایبرنتیک، عوامل فرهنگی نیز در پیدایش و رشد بیوفیدبک بسیار مؤثر بوده‌اند. که از مهمترین آنها به کاربرد روش‌های آرام سازی باید اشاره نمود. روش‌های مختلف آرام سازی عمدتاً ریشه در فرهنگ شرقی دارد. و به ویژه در مکاتب یوگا و ذِن آموزش داده شده‌اند.
یوگای‌ها و اساتید آن طی مراقبه‌های عمیق قادر هستند تغییرات چشمگیری را در فیزیولوژی طبیعی‌شان ایجاد نمایند. از همین رو برخی از متخصصین از بیوفیدبک که هدفش داشتن کنترل بیشتر بر تغییرات فیزیولوژیک است به عنوان «یوگای غرب» یا «ذن الکتریکی» نام می‌برند. از سویی حوزه مهمی از رفتاردرمانی به تحقیقات روانشناسی در زمینه استرس و علائم جسمی و ایمونولوژیک ناشی از آن اختصاص دارد.
در بسیاری از سیستم‌های کنترل استرس، به ایجاد آگاهی نسبت به علائم‌ناشی از استرس و در مقابل وضعیت داشتن آرامش پرداخته می‌شود. در واقع مدل‌های مختلف آرام سازی که برگرفته از مکاتب ذکر شده هستند به دو روش تمرکز بر اندام نظیر آموزش آرام سازی پیش‌رونده و یا خودآموزی آرام سازی و یا افزایش تمرکز ذهنی به ایجاد هماهنگی فیزیولوژیک و افزایش آرامش ذهنی می‌پردازند.
روش استفاده در روانشناسی
یکی از انواع دستگاه هایی که معمولاً در روانشناسی به کار گرفته می شود، دستگاه های گرفتن سیگنال های الکتریکی در عضلات است. این دستگاه سیگنال ها را به صورتی که برای بیمار قابل درک باشد ترجمه می نماید. برای این کار معمولاً از چراغ چشمک زن یا یک بوق استفاده می شود. در این شرایط اگر مثلا عضلات بیش از حد کش بیایند یا فشار روانی زیادی وارد شود، بوق یا چراغ فعال می شود و بیمار تلاش می کند با تصحیح فعالیت خود، آنرا به حالت تعادل برگرداند.
کاربردهای بیوفیدبک
درمان با بیوفیدبک عمدتاً در بیماری هایی به کار برده می شود که داروها در درمان موفق نیستند. در حال حاضر از بیوفیدبک برای درمان طیف وسیعی از اختلالات جسمی و روانی استفاده می شود که برخی از آن ها عبارتند از:
- اختلالات ماهیچه لگن (بی اختیاری ادرار فوری و فشاری، بی اختیاری مدفوع، واژینیوسموس، یبوست، و مقاربت دردناک)
- ضعف ماهیچه ها بخاطر سکته
- دندان قروچه
- دردردهای تنشی
- مشکلات معده ای-روده ای مثل سندرم روده تحریک پذیر، حالت تهوع و استفراغ
تمایز بیوفیدبک از سایر روش‌های آرام سازی و کنترل بر ذهن
یک مثال از کاربردهای بیوفیدبک: یکی از روش‌های بیوفیدبک برای کنترل سردردهای میگرنی از طریق هدایت خون بیشتر به محیط و کاهش جریان خون در سر می‌باشد. اما آنچه بیوفیدبک را از روش‌های آرام سازی و تمرکزی متمایز می‌سازد و از اجزای اصلی آن به حساب می‌آید استفاده از ابزار و ماشین‌های مختلفی است که به دریافت فیدبک و داشتن درک بهتر و نهایتاً اِعمال کنترل بیشتر بر فرآیندهایی نظیر انقباض عضلات، دمای پوست، ضربان قلب، فشار خون و غیره کمک می‌نمایند.
در واقع در بیوفیدبک با مشاهده واکنش‌های روانی و جسمی، خیلی سریع‌تر و ویژه‌تر می‌تواند بر خود کنترل پیدا کند. این موضوع با کمک درمانگر و مشاور روانشناس که آموزش‌های لازم را دیده باشد، می‌تواند سریع‌تر نیز بشود. در حال حاضر در مرکز مشاوره روانشناسی رهیاب نیز در راستای ارائه خدمات بهتر، از بیوفیدبک و نوروفیدبک برای شناسایی و درمان بیماری ها و اختلالات روانشناسی استفاده می شود. مرکز مشاوره روانشناسی رهیاب مفتخر است بتواند در این زمینه پاسخگوی مشکلات و نیازهای شما باشد.
