ماهیت و ویژگی های رشد انسان

رشد و تکامل انسان دارای ویژگی هایی است که در چگونگی روند رشد بسیار موثر هستند. این ویژگی ها عبارتند از:

رشد و تکامل مستلزم تغییر است

همانگونه که از تعریف رشد بر می آید رشد فقط به معنی بزرگ شدن نیست. بلکه در برگیرنده تمام تغییرات در طول عمر فرد، از ابتدای لقاح تا مرگ، است. بنابراین مهمترین ویژگی رشد بروز تغییر است که در این فرایند رخ می دهد.

رشد از الگوی معینی پیروی کرده و قابل پیش بینی است

رشد جانداران اعم از انسان و حیوان در قالبی حاصل می شود که مختص به آن گونه است و میزان تکامل افراد آن نوع به یکدیگر شبیه است. در مورد انسان باید گفت که تکامل به صورت اتفاقی و غیر منظم انجام نمی گیرد. بلکه به شکلی مرتب و مستمر حاصل می گردد. هر مرحله ای از تکامل نتیجه و محصول مرحله قبلی و شرط ضروری مرحله بعدی است. مثلا کودک ابتدا چهار دست و پا راه رفته، سپس ایستاده و به مرور قدم بر میدارد.

حال با توجه به پیروی رشد از الگوهای معین و در نظر گرفتن این نکته که میزان تکامل هر فرد در طول عمر تقریبا ثابت است، می توان حدود تقریبی تکامل وی را در اوایل عمر و هنگام بلوغ پیش بینی کرد. چنانچه با کمک اشعه ایکس استخوان های مچ دست کودک را مورد بررسی قرار دهیم معلوم می شود قد نهایی فرد حدودا چقدر خواهد بود. یا از طرق مختلف میزان بهره هوشی فرد را محاسبه می کنند تا به صورت تقریبی بتوان آینده شغلی، اجتماعی و..کودک را پیش بینی کرد.

رشد جریانی مداوم و پیوسته دارد

چنانچه ما یکی از جنبه های رشد، مثلا افزایش وزن را به طور سطحی مورد توجه قرار دهیم، ممکن است این طور به نظر برسد که رشد فرد گاهی متوقف شده و سپس دوباره آغاز می شود. ولی این موضوع به هیچ وجه صحیح نیست. رشد از هنگام انعقاد نطفه تا وصول بلوغ و کمال، پیوسته ادامه داشته که گاهی سرعت مراحل مختلف آن کم یا زیاد می شود.

پیشنهاد می کنیم انجام دهید: تست آنلاین شخصیت MMPI

تفاوت های فردی در فرایند رشد نقش داشته و کمابیش ثابت می مانند

معمولا تصور می شود کودکی که رشدش به به حد مورد نظر نرسیده است، پس از چندی جبران نقص گذشته را خواهد کرد. این گمان از نظر علمی صحیح نیست بلکه بر عکس دلایل متعددی وجود دارد که میزان رشد تقریبا ثابت می ماند. نوزادانی که در ابتدا به سرعت رشد کرده اند در مراحل بعدی نیز، اگر شرایط محیا باشد، از سرعت رشد خوبی برخوردار خواهند بود. نوزادانی که از رشد کندی برخوردار بوده اند، بعدا نیز به کندی رشد می کنند. بنابراین می توان اینگونه اظهار نظر کرد که با وجود اینکه الگوی رشد معین و قابل پیش بینی است اما این الگو در هر شخص منحصر به فرد بوده و تفاوت های فردی نیز مستقیما بر آن تاثیر می گذارد.

رشد و تکامل قسمت های مختلف بدن به میزان متفاوتی رخ می دهد

تمام قسمت های بدن به یک مقدار رشد نمی کنند و به همین صورت کلیه جنبه های روانی و ذهنی نیز به یک اندازه تحقق نمی یابند. جنبه های مختلف جسمانی و روانی، هر یک به مقدار مخصوص به خود رشد کرده و در زمان های مختلف به مرحله کمال می رسند.

رشد و تکامل دارای مراحلی است که هر مرحله دارای مشخصات مربوط به خود است

تقسیم بندی های مختلفی برای مراحل رشد در نظر گرفته شده است. اما عموما رشد به سه مرحله اصلی رشد کودک، رشد نوجوانی و رشد بزرگسالی تقسیم می شود. البته مراحل اول و سوم خود به دوره های کوتاهتری به این شرح تقسیم می شوند:

رشد کودک

این مرحله شامل دوره های پیش از تولد (لقاح تا تولد)، شیرخواری (2 سال اول زندگی)، کودکی اولیه (3-5 سالگی) و کودکی میانه (6-11 سالگی) می باشد.

رشد نوجوانی

که مرحله گذار از کودکی به بزرگسالی است و سنین 12-19 سالگی را شامل می شود.

در زمینه مشاوره روانشناس کودک و نوجوان خارج کشور می توانید از خدمات مرکز مشاوره رهیاب بهره مند شوید.

رشد بزرگسال

این مرحله نیز به سه دوره بزرگسالی اولیه یا جوانی (دهه 20 و 30 زندگی)، بزرگسالی میانی یا میانسالی (دهه 40 و 50 زندگی) و بزرگسالی پایانی یا سالمندی (60 و در برخی منابع 65 سال به بالا) تقسیم می شود.

هر فرد عادی معمولا تمام مراحل رشد و تکامل را طی می کند

اگرچه مدتی برای تکمیل هر یک از مراحل رشد لازم است اما به جز در موارد استثنایی هر فرد تمام مراحل رشدی را به پایان می رساند. برای مثال رشد جسمی هر فرد تقریبا در سن 21 سالگی کامل می شود.

رشد و تکامل دارای جنبه های مختلفی است که عموما به همدیگر وابسته هستند

درست است که رشد و تکامل یک فرایند مستمر است اما این فرایند در بخش های مختلف و جنبه های گوناگون وجود انسان رخ می دهد. این جنبه ها در نظر اول ممکن است از هم مستقل به نظر برسند اما در واقع به هم پیوسته بوده و اختلال در رشد و تکامل یک جنبه می تواند بر رشد و تکامل سایر جنبه ها تاثیر گذار باشد. این جنبه ها شامل رشد و تکامل جسمی، حرکتی، احساس و ادراک، ذهنی و شناختی، گفتار و زبان، عاطفی، اجتماعی و اخلاقی می باشند.

بیشتر بخوانید : روانکاوی فردی خارج کشور

انواع تغییرات در فرایند رشد

رشد و تکامل از طریق تغییراتی به وجود می آید که این تغییرات همه از یک نوع نیستند و نیز این تغییرات جریان رشد را به یک اندازه تحت تاثیر قرار نمی دهند. انواع این تغییرات شامل:

1- تغییر در اندازه و مقدار

این تغییرات به خصوص در رشد جسمی دیده می شود. هر سال که از عمر کودک می گذرد، بر وزن و قد او افزوده می شود، مگر اینکه عوامل غیر منطره ای مانع رشد طبیعی او شوند. همچنین اعضای داخلی بدن از جمله قلب، کلیه هانیز سال به سال بزرگتر می شوند تا بدین وسیله برآوردن احتیاجات و نیازمندی های روز افزون کودک میسر گردد.

2- تغییر در نسبت

بر خلاف آنچه قبلا تصور می شد، بدن کودک کپی شخص بالغ نیست بلکه بدن وی از نظر تناسب با یک شخص بالغ کاملا متفاوت است. این تفاوت به خصوص هنگامی که بدن کودک را به اندازه یک فرد بالغ بزرگ کنیم به چشم می خورد. این اختلاف تا زمان بلوغ باقی می ماند و در این سنین است که بدن وی متناسب با یک فرد بزرگسال می گردد.

3- ناپدید شدن خصایص قبلی یا بعضی از قسمت های بدن

مهمترین قسمتی که در حین رشد کودک کم کم ناپدید می شود غده تیموس است. از موارد دیگر می توان به از بین رفتن رفلکس های اولیه و برخی از رفتارهای خاص دوران نوزادی و کودکی مانند اکتشاف یا پرگویی های بی جا اشاره کرد.

4- کسب خصایص و مشخصات جدید

در مقابل محو شدن برخی از رفتارها و بخش های بدن، فرد مشخصات بدنی و روانی تازه ای کسب می کند که در فرایند رشد و تکامل به آنها نیاز دارد. از آن جمله می توان رویش دندان های دائمی، کسب خصوصویات جنس و ایجاد حس کنجکاوی نسبت به عقاید مذهبی را نام برد.