روانشناسی بالینی یکی از شاخه‌های بسیار مهم علم روانشناسی است؛ به گونه‌ای که بسیاری افراد غیرمتخصص گمان می‌کنند تنها شاخه علم روانشناسی است. در حالی که این‌گونه نیست و علم روانشناسی بسیار وسیع‌تر از این شاخه است. البته از آنجایی که بیشتر به درمان بیماری‌های حاد روانی می‌پردازد و حضور پررنگی در درمان چنین مشکلاتی دارد، طبیعی نیز هست که اغلب مردم با آن بیش از سایر شاخه‌های علم روانشناسی سروکار داشته باشند.
در این مقاله قصد داریم با بررسی سوالات مهمی همچون روانشناسی بالینی یعنی چه و تست روانشناسی بالینی چیست به شما نشان دهیم حوزه این علم چه مواردی را در بر می‌گیرد و شما در چه صورتی نیاز به یک متخصص این شاخه خواهید داشت. با ما همراه باشید.
شاخه‌های مختلف روانشناسی
همان‌طور که گفته شد، روانشناسی بالینی تنها یکی از شاخه‌های علم روانشناسی است. برای داشتن تصوری بهتر از این تخصص، لازم است ابتدا تفاوت روانشناسی بالینی و عمومی و البته سایر شاخه‌های روانشناسی را بررسی کنیم.
در مقایسه مشاوره روانشناسی عمومی و روانشناس بالینی می‌توان گفت که تفاوت آن‌ها همچون تفاوت پزشک عمومی و پزشک متخصص است. از همین رو نمی‌توان روانشناسی عمومی را یک حوزه تخصصی مجزا برای علم روانشناسی به حساب آورد؛ در حالی که این نوع از روانشناسی یک تخصص مجزاست. اما تنها این علم در روانشناسی نیست و می‌توان تخصص‌های دیگر را نیز نام برد:
روانشناسی شخصیت: این شاخه از روانشناسی خود به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شود و نظریه‌های آن در حوزه‌های مدیریت، روانپزشکی، بالینی و… به کار می‌رود. این شاخه به طور خاص به تحلیل و دسته‌بندی انواع شخصیت‌ها و همچنین اختلالات شخصیتی (نه روانی) می‌پردازد.
روانشناسی قانون و جزا: در این حوزه به موضوعاتی همچون ریشه‌شناسی جرم، بررسی روانی مجرمان، بررسی نتایج روانی برخی قوانین و… پرداخته می‌شود.
روانشناسی رشد: روانشناسی رشد بیشتر بر کودکان و نوجوانان تمرکز دارد و به موضوعاتی همچون بررسی مراحل رشد، نیازهای روانی کودکان در هر مرحله، بررسی رشد عاطفی و… می‌پردازد. نظریات این بخش در بسیاری از رشته های دیگر روانشناسی همچون بالینی کاربرد دارد.
روانشناسی شناختی: این دسته خاص به بررسی شیوه شناخت چیزها در ذهن می‌پردازد و موضوعات مورد بررسی در آن حافظه، زبان، یادگیری و… هستند.
روانشناسی اجتماعی: روانشناسی اجتماعی بررسی می‌کند که چگونه اجتماع بر افراد تأثیر می‌گذارد و رفتار آن‌ها را جهت‌دهی می‌کند. نظریات این حوزه در علوم اجتماعی نیز کاربرد دارند.
حال که چند نمونه از زیرشاخه‌های علم روانشناسی را بررسی کردیم، می‌توانیم روانشناسی در حوزه بالینی، محدوده آن و کاربردهای آن را بشناسیم.
روانشناسی بالینی چیست؟
در پاسخ به سؤال لازم است بررسی کنیم چه مواردی در حوزه این علم قرار می‌گیرند و همچنین باید بدانیم. ارزیابی بالینی چیست. این شاخه به طور خاص بر کلیه اختلالات روانی از جمله اختلالات شخصیتی تمرکز دارد و در تلاش است تا بتواند این دسته از اختلالات را پیش‌بینی، کنترل و البته درمان کند. از همین رو می‌توان گفت از لحاظ موضوع مطالعه، روان شناسی بالینی و روانپزشکی حوزه تحقیق مشترکی دارند. در ادامه تفاوت‌های این دو علم را بررسی خواهیم کرد.
از جمله مهم‌ترین اختلالاتی که در این علم بررسی می‌شوند عبارت‌اند از: اختلال افسردگی، اختلال دوقطبی، اختلال اسکیزوفرنی، اختلال رشدی عصبی، اختلال شخصیت، اختلال خواب، اختلال اضطراب، اختلال تغذیه، اختلال تجزیه‌ای، اختلال نشانه جسمانی، اختلال کنترل تکانه، کژکاری جنسی، اختلال مصرف مواد، اختلال وسواس فکری-عملی و… .
باید توجه داشت که برخی اختلالات بالا ممکن است به دلایل فیزیکی به وجود آیند نه روانی؛ که در این صورت خارج از حوزه روانشناسی بالینی خواهند بود. اما به سؤال مهم بعدی بپردازیم: آزمایش روان شناسی بالینی چیست؟
آزمایش یا ارزیابی بالینی به فرآیندی گفته می‌شود که درمانگر به شناخت دقیق نوع اختلال روانی مراجع خود می‌پردازد. از آنجایی که تشخیص دقیق بیماری‌ها از یکدیگر کاری بسیار ظریف و حساس است، ممکن است چندین هفته زمان و بیشتر نیاز باشد تا روانشناس بالینی شما بتواند اختلالات را تشخیص دهد. این کار ممکن است به دو صورت انجام شود:
۱. مصاحبه مستقیم: در این شیوه روانشناس شما مستقیماً چیزهایی که لازم است را می‌پرسد. این شیوه چند مشکل دارد: اطلاعات دریافت‌شده معمولاً جهت‌دار و غیر دقیق هستند، ممکن است فشار روانی بالایی را بر مراجع وارد سازند و همچنین ممکن است موضوعات مهمی در سوالات لحاظ نشده باشد.
۲. مصاحبه غیرمستقیم: در این شیوه اما روانشناس تلاش می‌کند تا صحبت‌های شما را غیرمستقیم به سوی موضوعات مهم هدایت کند. در این شیوه هیچ‌یک از اشکالات بالا وجود ندارد و از همین رو شیوه محبوب‌تری در بین روانشناسان است. مخصوصاً آنکه کاربرد بسیار زیادی در روانشناسی بالینی کودک و نوجوان نیز دارد.
روانشناسی بالینی چه تفاوتی با روانپزشکی دارد؟
در هنگام بررسی معنی روانشناسی بالینی اشاره کردیم که حوزه مورد مطالعه آن با روانپزشکی یکسان است. اما این دو چه تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند؟ به این موارد توجه کنید:
۱. تفاوت نگاه به اختلال روانی: روانپزشکی بر این اصل بنا شده است که اختلال روانی نوعی اختلال شیمیایی در مغز است و بهترین روش درمان آن، دارو درمانی است. در واقع روانپزشکی ماهیت اختلالات روانی را همچون سایر بیماری‌های جسمی همچون سرطان و واریس و بسیاری بیماری‌های دیگر می‌داند که در اثر نوعی اختلال فیزیکی به وجود آمده است.
روانشناسی بالینی اما ماهیت بیماری‌های روانی را مجزای از بیماری‌های ذهنی می‌داند و هرچند در بعضی موارد با کمک روانپزشکان از دارودرمانی بهره می‌گیرد، اما اصل را بر گفت‌وگو، تمرین، تغییر محیط و بسیاری کارهای دیگر قرار می‌دهد که در حوزه اختیار و اراده فرد هستند.
۲. تفاوت مسیر دانشگاهی: روانپزشکان در ابتدا در شاخه پزشکی تحصیل کرده‌اند و در ادامه تخصص روانپزشکی را برگزیده‌اند؛ در حالی که روانشناسان بالینی در ابتدا روانشناسی عمومی خوانده‌اند و در ادامه تخصص بالینی را ادامه داده‌اند. در ادامه طریقه یاد گیری روانشناسی بالینی را بررسی می‌کنیم.
چگونه روانشناس بالینی شویم؟
باید بدانید که طریقه دکتر روانشناس بالینی از مسیر تحصیلات آکادمیک می‌گذرد و شما برای مشغول شدن در این حوزه لازم دارید کارشناسی تا دکتری خود را در رشته‌های روانشناسی بگذرانید. در بعضی مواقع ممکن است روانشناسان دوره کارشناسی خود را در رشته دیگری گذرانده باشند، اما بهتر است از همان ابتدا تحصیلات خود را در رشته روانشناسی، و در ادامه در تخصص روانشناسی بالینی بگذارنید.
از همین رو در پاسخ به سؤال روانشناسی بالینی چند سال طول میکشد باید گفت که به اندازه فارغ‌التحصیلی در سه دوره کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری. در ادامه یک دوره کوتاه کارآموزی نیز پیش رو دارید که برای یادگیری عملی کارهای مهمی همچون تست روان شناسی بالینی ضروری خواهد بود. سپس می‌توانید مجوز بگیرید و به کار در این مطب و کلینیک مشغول شوید.
باید دانست که برخی آموزشگاه‌های آزاد به آموزش روانشناسی بالینی می‌پردازند که برای علاقه‌مندان مناسب است و راه مناسبی برای اشتغال در مطب و کلینیک‌ها نخواهد بود.
در انتها…
می‌توان گفت که همه افراد نیاز دارند با کمک یک روانشناس بالینی از سلامت روان خود اطمینان حاصل کنند و در صورت وجود مشکل، پیش از جدی شدن آن اقدام به درمان کنند. بنابراین می‌توانید با جست‌وجوی روانشناس بالینی خوب در تهران و یا سایر شهرها، و یا از طریق یک مرکز مشاوره معتبر، از یک متخصص کمک بگیرید و سلامت روان خود را بهبود دهید.
