تربیت فرزند یکی از پیچیده‌ترین کارهایی است که یک فرد ممکن است در طول زندگی خود با آن مواجه شود. کودکان همواره رفتارهایی خارج از کنترل و حتی تصور والدین خود دارند؛ از سویی بسیاری اوقات والدین نحوه تعامل صحیح با کودکان خود در شرایط متفاوت را نمی‌دانند که این موضوع تربیت آن‌ها را سخت‌تر نیز می‌کند. از جمله بهترین چیزهایی که می‌تواند والدین را در این مسیر سخت همراهی کند، آشنایی آن‌ها با نظریه های رشد عاطفی در علم و مطابق نطر دکتر روانشناس است.
رصد کردن مراحل رشد عاطفی کودکان و دانستن اینکه چه دسته از رفتارها را در هر دوره از رشد آن‌ها باید انجام داد، می‌تواند کار شما را به عنوان پدر یا مادر یک کودک ساده سازد. در این مقاله با شما همراهیم تا ضمن بررسی چیستی مفهوم رشد عاطفی، ۵ روش کارآمد برای تربیت بهتر کودک از لحاظ عاطفی را به شما آموزش دهیم. با ما همراه باشید.
رشد عاطفی چیست؟
رشد عاطفی عبارت است از تکامل ذهن کودک در فهم احساسات پیچیده خود و دیگران، نشان دادن واکنش‌های مناسب به این احساسات و همچنین توانایی او در کنترل وضعیت روانی خود.
والدین در بررسی روش رشد عاطفی پیش از هرچیز باید آگاه باشند که برخی از مهم‌ترین عوامل رشد سالم کودک از لحاظ عاطفی، به سلامت و امنیت محیط رشد آن‌ها مرتبط است و سایر عوامل به دانسته‌ها و تربیت فعالانه شما؛ از همین رو اگر می‌خواهید کودک شما در بزرگسالی خود از سلامت روان بهره ببرد، پیش از هرچیز لازم دارید محیط اطراف او را در آرام‌ترین و امن‌ترین حالت نگه دارید.
از دیگر نکاتی که حتماً باید بدانید این است که رشد عاطفه کودک از زمان جنینی او آغاز می‌شود و تا بزرگسالی وی ادامه دارد؛ از همین رو شما می‌بایست در زمان حاملگی نیز با حفظ محیط امن برای مادر، سلامت عاطفی کودک را تضمین کنید. کودک شما در سال‌های اولیه عمر خود تنها احساساتی همچون ترس، ناراحتی، خشم و لذت را درک می‌کنند؛ اما هرچه به سن آن‌ها افزوده می‌شود، توانایی‌شان در درک احساسات پیچیده‌تری همچون کم‌رویی یا خجالت، غرور، همدلی، شرم، شگفتی، وجد و… نیز بالاتر می‌رود.
همچنین باید دانست که کودک شما در تمامی مسیر کسب تجربه‌های جدید حسی، به حضور و همدلی فعالانه شما نیاز دارد و این موضوع به او کمک خواهد کرد تا در مدیریت احساسات و رفتارهای خود عملکرد بهتری داشته باشد.
در ادامه با معرفی ۵ روش کارآمد برای رشد بهتر عاطفی کودکان، به شما خواهیم آموخت چگونه ارتباطی سالم با کودک خود برقرار کنید و آموزش‌های مورد نیاز او برای رشد عاطفی بهتر را به وی ارائه دهید. در این مسیر می‌بایست بسیار مراقب امنیت روانی کودک خود باشید و تلاش کنید تا به آرامی و بدون ایجاد فشار فرآیند تربیت را به جلو ببرید.
۵ روش برای رشد بهتر عاطفی کودک
۱. آموزش استفاده از کلمات قدرتمند
اولین مورد از روش‌های رشد عاطفی، به موضوع مهم دفاع از خود مرتبط است. باید توجه داشت که برخلاف بعضی کودکان که به خوبی می‌توانند در تعارض‌ها از خواسته‌های خود دفاع کنند و به آن‌ها دست یابند، بسیاری کودکان از چنین توانایی مهمی برخوردار نیستند. در این صورت ضرورت دارد والدین به آموزش او بپردازند. برای مثال شما می‌بایست عبارات قدرتمندی همچون «من این را دوست ندارم» یا «به من نزدیک نشو» یا «مرا لمس نکن» را به کودک خود بیاموزید تا فرزندتان بتواند در شرایط مختلف، اولیاتی از دفاع از خود را اجرا کند.
۲. کمک برای فهم پیامد رفتارها
نکته مهم دیگر در رشد عاطفی، به پیامد اعمال و آگاهی کودک شما در این باره مرتبط می‌شود. شما می‌بایست به کودک خود بیاموزید که هر رفتاری عواقبی دارد. این فهم به کودک شما این امکان را خواهد داد میان آنچه انجام می‌دهد و آنچه در پاسخ دریافت می‌کند، ارتباطی منطقی برقرار سازد و شیوه هدایت رفتارهای خود را بر این مبنا تنظیم کند. این آموزش را هم با آموزش کلامی یا در هنگام بازی، و هم با تشویق و تنبیه می‌توان انجام داد.
برای این کار لازم است شما تشویق‌ها و تنبیهاتی که برای کودک خود در نظر می‌گیرید را با وسواس بسیار زیاد انتخاب کنید و این کار را با نظمی ثابت انجام دهید تا کودک شما در بلندمدت دچار ترس از اشتباه کردن (و یا در مقابل، دچار بی‌قیدی) نشود.
۳. آگاه‌سازی کودک از معنای رفتارها
فهم درست معنای رفتارهای مختلف، قسمتی مهم از رشد عاطفی کودک است. کودکان باید در طول رشد خود به معنای رفتار خود و دیگران آگاه شوند و واکنش‌های مناسبی به آن‌ها نشان دهند. برای مثال شما می‌توانید در میان بازی کردن کودک خود با دوستانش، به او بگویید «به صورت او نگاه کن. اخم های او به تو می‌گوید که دوست ندارد او را هل بدهی.» متناسب با در هر دوره‌ای از رشد عاطفی کودک‌تان، نیاز است معنای رفتارها را به او یادآوری کنید.
4. گوش دادن فعالانه و همدلانه به کودک
در هنگام گوش دادن به حرف‌های کودک‌تان، به او گوش کنید و دائماً به او بازخورد بدهید. اهمیت بازخورد دائمی بسیار زیاد است؛ مثلاً می‌توانید با لمس او، تکرار پیام حرف‌های او و یا هر روش دیگری بر این تأکید کنید که در حال گوش دادن به او هستید.
همچنین باید به بازی‌ها توجه داشته باشید. کودکان در بازی بیشتر یاد می‌گیرند و شما می‌توانید برای آموزش مهارت‌های عاطفی به او، بازی‌های جدیدی طراحی کنید، هرچند بسیار ساده باشند.
5. وضع قوانین
قانون‌مداری و داشتن نظم جزو مهم‌ترین مهارت‌هایی است که کودکان باید بیاموزند. یک روش جالب که می‌تواند نظم را به طور ناخودآگاه در کودکان نهادینه کند، روش «قانون بزرگ، قانون کوچک» است. منطق این روش بر این اساس است: هم‌زمان وضع قانون برای آنکه کودکان چه کاری را «نباید» انجام دهند (قانون بزرگ)، یک قانون کوچک وضع کنید برای آنکه به جای آن چه کاری «باید» انجام دهند. وضع قانون کوچک، حواس کودکان را از قانون بزرگ پرت می‌کند و به آن‌ها اجازه می‌دهد با کار دیگری سرگرم شوند.
مهم‌ترین فاکتورهای رشد عاطفی کودک
در بررسی عوامل رشد عاطفی کودک، اولین و مهم‌ترین چیز، بهره‌مندی وی از دلبستگی سالم و خدشه‌ناپذیر با خانواده و مخصوصاً مادر است. در واقع والدین باید در سال‌های اولیه زندگی کودک خود بسیار مراقبت کنند تا دلبستگی کودکشان به آن‌ها آسیبی نبیند و کودک دچار احساس ناامنی طولانی‌مدت نشود. این اولین پیش‌شرط برای رشد سالم کودک از لحاظ عاطفی است.
از دیگر مواردی که در مراحل رشد عاطفی کودک اهمیت زیادی دارد، صفات شخصیتی خود آن‌هاست که به شکل ژنتیکی به آن‌ها رسیده است. والدین می‌بایست آگاه باشند که همه صفات شخصیتی کودکشان به تربیت او وابسته نیست و صفات ارثی نیز نقش مهمی را در رفتارهای او ایفا می‌کند. آنچه در این زمینه از والدین برمی‌آید اول از همه پذیرش صفات منفی کودک خود و در ادامه، رجوع به مشاوره کودک و نوجوان است.
روانشناس خوب می‌توانند مشکلات شخصیتی کودکان شما را پیش از نهادینه شدن در وجود آن‌ها برطرف کنند و بزرگسالی سالم‌تری را از لحاظ روانی برایشان به ارمغان آورند. همچنین همواره می‌بایست این نکته مهم را به خاطر داشته باشید: کودکان رفتارهای شما را تکرار می‌کنند. بنابراین این مهم نیست که شما چه می‌خواهید به کودک خود آموزش دهید؛ مهم این است که چگونه در حضور او رفتار می‌کنید. کودکان تقریباً در همه چیزها از شما الگو خواهند گرفت و از همین رو لازم است تذکر دهیم: الگوی خوبی برای کودک خود باشید.
