روانشناسی شخصیت یکی از رایج‌ترین و پرطرفدارترین مباحثی است که از دنیای علم روانشناسی در بین مردم می‌توان یافت. تصوری که در این باره رواج دارد حاکی از آن است که می‌توان با توجه به برخی نشانه‌های ظاهری و رفتاری، می‌توان شخصیت حقیقی و به عبارتی نیمه پنهان افراد را کشف کرد؛ اما آیا می‌توان با چند تست و مقاله، به نظری مطمئن درباره احساسات حقیقی افراد دست پیدا کرد؟
هرچند تست های روانشناسی شخصیت چنین وعده‌ای را به ما می‌دهند، لازم است تامل بیشتری در این باره داشته باشیم؛ از همین رو اگر شما نیز یکی از دنبال‌کنندگان این مبحث هستید، به شما پیشنهاد می‌کنیم این مقاله را تا انتها بخوانید. در این مقاله تلاش خواهیم کرد تا با ارائه گزارشی کوتاه در این باره، تصویری کلی از این شاخه از روانشناسی به شما ارائه دهیم. با ما همراه باشید.
شخصیت و روانشناسی شخصیت چیست؟
برای آنکه بدانیم روانشناسی شخصیت چیست، ابتدا باید بدانیم شخصیت چیست. شاید در ابتدا پاسخ به این سؤال ساده به نظر بیاید؛ اما در حقیقت هیچ تعریف عام و همه‌پسندی در میان دانشمندان درباره شخصیت وجود ندارد! هر یک از نظریه‌های شخصیت‌شناسی تعریف خاص خود را از اصطلاح شخصیت ارائه می‌دهند و اصلاً همین سؤال یکی از چالش‌برانگیزترین مسائل علم روانشناسی‌است. پاسخ به این سؤال بدون در نظر داشتن پیش‌فرض‌های فلسفی و فراعلمی تقریباً ناممکن است و همین موضوع تعریف شخصیت و تعریف روانشناسی شخصیت را به کاری سخت مبدل می‌کند.
در مجموع می‌توان گفت اصلاح شخصیت یک فرد به الگوها، صفات و ویژگی‌های پایدار و نسبتاً رفتاری و ظاهری یک فرد اشاره دارد؛ به گونه‌ای که شناخت آن‌ها به ما کمک کند تا رفتارهای یک فرد را ساده‌تر فهم و پیش‌بینی کنیم. به عبارت دیگر شخصیت به مجموعه رفتارها، صفات و ویژگی‌هایی گفته می‌شود که یک فرد را از دیگران متمایز می‌کند. علم روانشناسی شخصیت نیز به بررسی همین عناصری که اشاره کردیم می‌پردازد.
نظریه‌های علمی روانشناسی شخصیت
همان‌طور که گفتیم نظریه‌های مختلفی در این شاخه علمی وجود دارد که هریک از آن‌ها تلاش کرده‌اند شناختی جامع از شخصیت‌های متفاوت انسانی به ما ارائه دهند. نظریه های روانشناسی شخصیت بسیار متنوع و مفصل هستند؛ به گونه‌ای که شناخت هریک از آن‌ها به‌تنهایی نیازمند مطالعه چندین کتاب و منبع است. اما در ادامه تلاش می‌کنیم تعریفی کوتاه و کارآمد از مهم‌ترین نظریه‌های این حوزه به شما ارائه دهیم:
مدل پنج عاملی شخصیت
از جمله مهم‌ترین نظریه‌های روانشناسی در شخصیت، مخصوصاً در علم مدیریت، مدل پنج عاملی شخصیت (یا Five Factor Model یا FFM یا Big-5 یا NEO) است که روانشناس خوب از آن بهره می گیرد. این مدل بر اساس ۵ شاخص اصلی کار می‌کند و شخصیت یک فرد را بر اساس بهره‌مندی یا عدم بهره‌مندی از این ۵ شاخص می‌سنجد و دسته‌بندی می‌کند:
۱. شاخص برون‌گرایی
۲. شاخص توافق‌پذیری
۳. شاخص وظیفه‌شناسی
۴. شاخص پذیرندگی
۵. شاخص روان‌رنجوری
این نظریه جذاب کارآمدی بسیار زیادی دارد؛ اما نسخه‌های تست شخصیت‌شناسی آن که پایه‌ای شبه‌علمی دارند فراوان است و می‌بایست پیش از اعتماد به نتایج آن، مطمئن شوید که تمامی پروسه طراحی و انجام تست تحت نظر متخصصان انجام می‌شود.
مدل MMPI
این مدل نیز یکی از مدل‌های محبوب در روان شناسی شخصیت است که مخصوصاً در دکتر روانشناس بالینی بسیار رواج دارد. تست‌های این مدل معمولاً بسیار مفصل و زمان‌بر هستند و به سختی می‌توان نمونه‌های کارآمد آن را بر بستر اینترنت پیدا کرد. مدل MMPI در ابتدا برای دسته‌بندی و شناسایی اختلالات شخصیتی به وجود آمده است؛ اما کاربردهای فراوان آن باعث شده تا در شخصیت‌شناسی نیز رواج یابد. شاخص‌های این مدل عبارت‌اند از
۱. شاخص وانمود خوب
۲. شاخص وانمود بد
۳. شاخص انکار یا رفتار تدافعی
۴. شاخص هیپوکندری یا خود بیمار پنداری
۵. شاخص افسردگی
۶. شاخص هیستری
۷. شاخص انحراف روانی اجتماعی
۸. شاخص ضعف روانی
۹. شاخص اسکیزوفرنی
۱۰. شاخص شیدایی خفیف
مدل طرح‌واره‌ای
شخصیت شناسی یا روانشناسی شخصیت بر مبنای مدل طرح‌واره‌ای نیز همانند مورد قبلی، کارایی بالینی بیشتری دارد و برای علم مدیریت زیاد استفاده نمی‌شود. این مدل از پنج شاخص کلی بهره می‌برد که هریک از آن‌ها، چند طرح‌واره مختلف را در زیرشاخه خود دارند. شاخص‌های اصلی آن عبارت‌اند از:
۱. شاخص بریدگی و طرد
۲. شاخص استقلال مختل‌شده
۳. شاخص خویشتن‌داری و خود انضباطی مختل‌شده
۴. شاخص خودانگیختگی ناکافی
۵. شاخص گوش به زنگی بیش از حد و بازداری
مدل MBTI
یکی از مدل‌های همگانی در روانشناسی شخصیت زنان و مردان، مدل MBTI است. هرچند نقدهای علمی متعدد و قدرتمندی که بر این نظریه وارد شده، باعث شده تا اهمیت علمی آن کاهش یابد، استقبال عمومی از آن همچنان بسیار بالاست و در گفتمان عمومی حضور پررنگی دارد. بعضی مدیران نیز همچنان از آن بهره می‌گیرند. شاخص‌های اصلی این مدل عبارت‌اند از:
۱. شاخص برون‌گرایی (E) در مقابل شاخص درون‌گرایی (I)
۲. شاخص حسی (S) در مقابل شاخص شهودی (N)
۳. شاخص منطقی (T) در مقابل شاخص احساسی (F)
۴. شاخص قضاوت‌گر (J) در مقابل شاخص ادراکی (P)
مدل اختلالات شخصیتی
از دیگر نظریه‌ها که بسیاری از متخصصان بالینی روانشناسی شخصیت مردان و زنان ترجیح می‌دهند آن را به کار گیرند، مدل اختلالات شخصیتی است که ممکن است با نام‌های دیگری نیز شناخته شود. همچون سایر نظریه‌های شخصیت‌شناسی بالینی، این نظریه نیز بر مبنای اختلالات شخصیتی کار می‌کند و تحلیل‌های آن بر این مبنا بنا شده‌اند. این مدل سه شاخص اصلی دارد و در زیرشاخه هریک از آن‌ها، چند اختلال شخصیتی متفاوت وجود دارد:
۱. شاخص افراد عجیب و نامتعارف: شامل اختلال‌های شخصیت پارانوئید، اسکیزوئید و اسکیزوتایپال
۲. شاخص افراد نمایشی-احساساتی و دمدمی: شامل اختلال‌های شخصیت ضد اجتماعی، نمایشی، مرزی و خودشیفته
۳. شاخص افراد مضطرب و هراسان: شامل اختلال‌های شخصیت اجتنابی، وسواسی-جبری و وابسته
خطرات تست‌های غیرعلمی
همان‌طور که دیدیم شخصیت‌شناسی کاری تخصصی و کاملاً علمی است و نظریه‌های متعددی نیز در این زمینه وجود دارد. در ادامه به شما نشان خواهیم داد افراد غیرمتخصص با انجام تست‌های شخصیتی ممکن است دچار چه اشتباهاتی شوند. این اشتباهات می‌توانند منجر به انجام قضاوت‌های غلط درباره خود و دیگران شوند و اثراتی مخرب بر جای بگذارند.
تعمیم‌های نادرست و بیشینه
تست روانشناسی شخصیت با انجام چند پرسش، نظراتی بسیار کلی و فراگیر درباره شخصیت افراد به شما ارائه می‌دهند. طبیعتاً زندگی انسان‌ها پیچیده‌تر از آن است که با چند پرسش محدود به کلی شناخته شود.
عدم فهم صحیح اصطلاحات و دایره شمول آن‌ها
همان‌طور که درباره اصلاح «شخصیت» مشاهده کردیم، بسیاری مفاهیم که ممکن است برای ما ساده و دم‌دستی باشند، در علم بسیار پیچیده‌اند. این مفاهیم در سوالات تست‌ها نیز به کار می‌روند.
قطعی‌نگری غیرعلمی
برای مثال آنچه در روانشناسی شخصیت از روی چهره یا تست روانشناسی شخصیت با تصویر شبه‌علمی گفته می‌شود، با بررسی چند نشانه ظاهری، نظراتی خدشه‌ناپذیر درباره شخصیت افراد ارائه می‌دهند. بی‌شک چنین نظراتی غیرعلمی و حتی خطرناک هستند.
کدام مطالب درباره روانشناسی شخصیت معتبر هستند؟
نمی‌توان در این زمینه نظری کلی داد؛ اما به شما پیشنهاد می‌دهیم با جست‌وجوی کلیدواژه‌هایی همچون آموزش روانشناسی شخصیت زنان، آموزش روانشناسی شخصیت مردان، آموزش روانشناسی شخصیت و موارد مشابه، به دنبال آموزش‌های علمی باشید که توسط افراد متخصص ارائه شده است. تصمیم بهتر آن است که با جست‌وجوی روانشناس شخصیت در تهران و سایر شهرها، به دنبال متخصصانی بگردید که می‌توانند در این زمینه به شما یاری برسانند. مرکز مشاوره رهیاب یکی از برترین مراکز در حوزه شخصیت شناسی است.
