اگرچند سال پیش راجع به استرس کودکان صحبت می‌شد، خیلی از والدین تعجب می‌کردند که یک کودک به چه دلیلی می‌تواند استرس داشته باشد؛ اما این روزها دیگر این‌گونه نیست. باتوجه‌به حجم مشکلاتی که در دنیای امروز وجود دارد، استرس امر جدایی‌ناپذیر زندگی همگان است، فارغ از اینکه چند سال دارد. درنتیجه یکی از چالش‌هایی که والدین می‌توانند با آن روبه‌رو شوند، استرس کودکان است. اما والدین از کجا می‌توانند وجود استرس کودکان خود را تشخیص دهند؟ استرس کودکان چه پیامدهایی برای آن‌ها دارد؟ درمان قطعی استرس در کودکان به چه صورت است؟ در این مقاله به پرسش‌هایی راجع به درمان استرس و اضطراب در کودکان پاسخ خواهیم داد.
تشخیص استرس در کودکان
همه‌ی کودکان هرازچندگاهی استرس را در زندگی خود تجربه می‌کنند؛ اما نشانه‌ها و تظاهرات استرس از کودکی به کودک دیگر متفاوت است. روانشناس کودک و نوجوان معتقدند که هر کودکی منحصربه‌فرد است و علائم استرس خاصی نشان می‌دهد. والدین باید حواسشان به رفتارها و اعمال غیرعادی کودکان خود باشند. درواقع مهم‌ترین نشانه‌ای که برای مشخص‌کردن علائم استرس در کودکان وجود دارد، تغییر در رفتار طبیعی کودک است.
علاوه بر این استرس در کودکان ابتدایی یا استرس در کودکان کلاس اولی به شکل متفاوتی از استرس در کودکان ۵ساله یا استرس در کودکان ۲ساله خود را نشان می‌دهد؛ اما به‌طورکلی نشانههای استرس در کودکان شامل این موارد می‌شوند:
20 نشانههای استرس در کودکان
نشانه‌ی شماره‌ی یک:
1 تغییر در عادات خوابیدن و غذا خوردن
یکی از مهم‌ترین نشانههای استرس کودکان از نظر مشاوره اضطراب، تغییرکردن کیفیت خواب و عادات غذا خوردن است. والدین باید حواسشان به کابوس‌هایی که کودکان می‌بینند باشند. برای مثال اگر کودکی می‌ترسد که تنها بخوابد والدین نباید ساده از کنار این موضوع بگذرند و بررسی کنند که این ترس ناشی از وجود چه استرسی است.
نشانه‌ی شماره‌ی دو:
2. تغییر در هیجانات و خلق‌وخو
استرس کودکان می‌تواند خود را به شکل تغییرات هیجانی نشان دهد. برای مثال ممکن است کودکان بیش از حد به والدین بچسبند، غمگین باشند و یا گریه کنند.
نشانه‌ی شماره‌ی سه:
3. علائم جسمانی مثل سردرد یا دل‌درد
خیلی از کودکان استرس خود را به‌صورت نشانههای فیزیکی مثل دردهای شکمی یا سردرد نشان می‌دهند. همچنین یکی دیگر از نشانههای رایج جسمانی تب ناشی از استرس کودکان است.
نشانه‌ی شماره‌ی چهار:
4. دوری از موقعیت‌های خاص یا مردم
خیلی اوقات والدین اجتناب کودکان از موقعیت‌های اجتماعی یا مردم را به‌پای خجالتی بودن آن‌ها می‌گذارند. اما والدین باید به این نکته توجه کنند که گاهی کودکانی که استرس دارند این استرس را به‌صورت کناره‌گیری از دیگران نشان می‌دهند. والدین باید علت این موضوع را بررسی کنند و کودکان خود را مجبور به کاری نکنند.
نشانه‌ی شماره‌ی پنج:
5. بیان کلامی افزایش ترس یا اضطراب
گاهی بچه‌ها به زبان می‌آورند که استرس آن‌ها بیشتر شده است. در این موارد بهتر است والدین به‌جای نادیده‌گرفتن این موضوع و نشان‌دادن واکنش‌هایی مثل اینکه مگر چه مشکلی داری که باید استرس بگیری یا بچه که استرس نمی‌گیرد، راجع به ترس و استرس کودک با او صحبت کنند.
نشانههای دیگر شامل این موارد می‌شوند:
۶- کابوس‌های شبانه
۷- شب ادراری
۸- اجتناب از رفتن به مدرسه
۹- افزایش پرخاشگری
۱۰- شروع به لجبازی
۱۱- کلافه بودن
۱۲- ناخن جویدن
۱۳- کندن مو
۱۴- لکنت زبان
۱۵- تپش قلب
۱۶- ناتوانی در تمرکز کردن
۱۷- نشان‌دادن واکنش نامناسب به پیشامدهای مختلف
۱۸- درد گرفتن قفسه سینه
۱۹- خود را به مریضی زدن برای دوری کردن از انجام فعالیت‌ها
۲۰- پیدا شدن سروکله‌ی ترس‌های جدید یا بازگشت ترس‌هایی که درگذشته داشته‌اند.
استرس در کودکان چه علتی دارد؟
کودکان به علت‌های مختلفی دچار استرس می‌شوند. استرس می‌تواند پاسخی به یک تغییر منفی در زندگی کودک باشد. کودکان در طول دوران رشدی یاد می‌گیرند که با استرس‌های روزمره‌ی زندگی کنار بیایند؛ اما اگر سطح مشکلات و تغییرات زندگی کودک بیشتر از ظرفیت کودک باشد، باعث ایجاد استرس شدید
در کودک می‌شود. عوامل مختلفی مثل بیمار شدن خود کودک یا یکی از اعضای خانواده، آسیب‌ها و حوادث طبیعی مثل زلزله می‌توانند باعث ایجاد استرس کودکان شوند. از دیگر عوامل ایجاد استرس کودکان می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- نگرانی در مورد تکالیف مدرسه یا نمرات
- مشکلات با دوستان یا مورد قلدری قرارگرفتن در مدرسه
- طلاق والدین
- جنگ
- تغییر محل زندگی
- مشکلات مالی خانواده
4 راه درمان استرس در کودکان
اگر والدینی متوجه وجود استرس در کودک خود شوند باید برای درمان اضطراب اقدام کنند. برای درمان استرس کودکان دو گروه نقش مهمی ایفا می‌کنند: والدین و روان‌شناسان کودک هنگامی که کودکان درگیر استرس می‌شوند و تأثیر استرس بر کودکان در زندگی روزمره‌ی آن‌ها خود را به شکلی منفی نشان می‌دهد، نیاز است که برای ارزیابی به روانشناس کودک مراجعه کند. روانشناس کودک با بررسی استرس کودک علت استرس را پیدا می‌کند و روش‌های درمانی که برای درمان ترس و استرس کودکان طراحی شده‌اند را به کار می‌گیرد.
علاوه بر روش‌های درمانی حرفه‌ای که روان‌شناسان کودک برای درمان استرس در کودکان به‌خصوص درمان استرس کودکان در مدرسه به کار می‌گیرند نیاز است که والدین نیز راهکارهایی را نیز انجام دهند. این راهکارها عبارت‌اند از:
1. گوش شنوایی برای کودک خود باشید:
هنگامی که متوجه شدید که کودک شما با استرس درگیر است، به‌جای سرکوفت زدن به او یا نادیده‌گرفتن مشکلش سعی کنید که او را تشویق به حرف‌زدن راجع به استرس خود بکنید.
2. محیط خانه را برای کودک آرام نگه دارید:
خیلی اوقات استرس کودکان به دلیل جو متشنجی است که در خانه وجود دارد. همچنین یک جو آرام می‌تواند به بهبود استرس در کودک حتی اگر ناشی از عوامل بیرونی باشد، کمک بارزی کند.
3. کودکان را از اخبار بد دورنگه دارید:
در شرایطی که اخبار منفی زیاد است، بهتر است که کودکان را از این فضا دورنگه دارید یا سعی کنید به زبانی کودکانه شرایط را برای آن‌ها توضیح دهید تا احساس امنیت آن‌ها از بین نرود.
4. با کودکان راجع به کنترل شرایط استرس‌آمیز صحبت کنید:
سعی کنید به کودک خود یاد دهید که چگونه در شرایطی که استرس دارد بتواند آن را مدیریت کند.
کلام آخر
در این مقاله سعی شد به طور جامع استرس کودکان و همچنین 20 نشانه استرس در کودکان و 7 راه‌های کنترل آن بررسی شود. روان‌شناسان کودک کلینیک رهیاب مشاور، آماده‌ی کمک به والدینی هستند که احساس می‌کنند کودک آن‌ها با استرس درگیر است و این استرس تأثیر منفی بر زندگی او گذاشته است. حواستان به این نکته باشد که اگر استرس در کودکی کنترل نشود، در بزرگسالی می‌تواند تأثیرات جبران‌ناپذیری در زندگی فرد به جا بگذارد.
