کودک عقب مانده ذهنی یعنی کودکی که عملکرد هوش آن از حالت طبیعی کمتر بوده و موجب اختلال همزمان در رفتار، می‌شود که عموما کودک عقب مانده ذهنی خود را در دوره رشد نشان می دهد این اختلال یک سندرم رفتاری است که علت مشخص و پیش آگاهی ندارد. سن شروع عقب ماندگی ذهنی زیر ۱۸ سال است.
منظور از کودک عقب مانده ذهنی این است که مهارت های انجام کارهایی که در هر سن خاص به طور معمول از فرد انتظار می رود و قادر به انجام آن نیست. هرگونه اختلال ژنتیکی و کروموزومی که اغلب بصورت ارثی در خانواده ی پدری یا مادری کودک وجود دارد. در بوجود آمدن کودک با ضایعات و اختلالات حسی و حرکتی و ذهنی نقش موثری دارد.
در واقع عوارض و مشکلات وراثتی باعث ایجاد اختلالات فراوان در رشد جسمی و ذهنی کودکان می گردد. معمولا داشتن کودک عقب مانده شرایط طبیعی یک خانواده را برهم می زند و در این خانواده والدین احساس گناه کرده و سایر اعضا خانواده از داشتن (فرزند،خواهر یا برادر) احساس ناراحتی نکنند و خجالت نکشند.
طبقه بندی عقب ماندگان ذهنی
کودکان عقب مانده ذهنی را معمولاً به دسته های زیر تفکیک می نمایند:
- دیر آموز
- افراد عقب مانده ذهنی آموزش پذیر
- افراد عقب مانده تربیت پذیر
- افراد عقب مانده پناهگاهی، کاملاً متکی و یا به عبارت دیگر حمایت پذیر
- تربیت کودک عقب مانده ذهنی
پیشنهاد می کنیم بخوانید: چگونه کودکم را لبریز از محبت کنم؟، مشاوره کودک و نوجوان
نقش والدین درمورد کودک عقب مانده چیست؟
نقش والدین نیز در تربیت اجتماعی کودک عقب مانده ذهنی بسیار مهم بوده به واقع اولین برخورد در خانواده شکل می گیرد چنانچه کودکان را طرد و مورد بی مهری و ناملایمات قرار دهند.
کودک دیگر استعدادهای فطری خود را بروز نداده و عقب افتادگی شدیدتر می شود و البته این مورد در کودکان عقب مانده آموزش پذیر بیشتر صدق می کند.
سال های اول زندگی از مهمترین مراحل رشد شخصیت کودک به شمار می رود، ولی اشتباه رایج در این کودکان نگهداری آنان در مراکز درمانی باعث جدایی کامل عاطفی بین کودک و اعضای خانواده می شود.
از طرفی نقش مادر و اعضای خانواده برای رشد شخصیت کودک (چه طبیعی و چه عقب مانده) بسیار مهم است. از آنجایی که رابطه کودک با مادر ابتدا یک نیاز فیزیولوژیک برای زنده ماندن است اما به مرور زمان این رابطه به صورت یک ارتباط عاطفی در می آید و مادر از داشتن کودک احساس غرور و افتخار می کند و معمولاً این احساس با پاسخ های کودک تقویت می شود.
ولی چون کودک عقب مانده پاسخی برای مادر ندارد و او کم کم به عقب ماندگی کودک خود پی می برد، پس در این رابطه عاطفی اختلال پیدا می شود.
این مشکل به خصوص زمانی آشکارتر می شود که کودک عقب مانده برادر یا خواهر باهوش نیز داشته باشد. مسلم است که کودک عقب مانده در مقایسه با کودک عادی به مراقبت، نوازش و محبت بیشتری نیاز دارد. چون این کودکان نمی توانند رابطه صحیح عاطفی برقرار کنند، دچار بی توجهی و طردشدگی می شوند و قادر نیستند حتی از توانایی محدودی هم که دارند، استفاده کنند.
به عبارت دیگر استعدادهای فطری خود را حتی به تعداد کم بروز دهند و در نتیجه عقب ماندگی شدت یافته و اختلالات شخصیتی بروز می کند. عمده ترین راهکار برای کودک عقب افتاده بالا بردن حس اعتماد به نفس آنهاست تا وی را در شناخت مهارت های خود و استقلال طلبی کمک کنند. جامعه نیز با همکاری خانواده، کارشناسان و مدیران سطوح مختلف می توانند جایگاه این افراد را در جامعه سامان بخشند.
علت عقب افتادگی کودکان چیست؟
آسیب دیدگی مغز
- آسیب دیدن مغز یا ایجاد مشکلاتی است که باعث رشد نا کافی مغز می شود.
- توجه داشته باشید که چنین مشکلات و آسیب هایی هنگامی که نوزاد هنوز درون رحم مادر است ایجاد می شود.
- وجود مشکل در ژن های کودک عقب مانده اختلال در ژن های کودک که در همه سلول های او دیده خواهد شد
(ژن ها از والدین کودک به او ارث می رسند، بنابراین کودک یا ژن غیر عادی را به ارث می برد و یا اینکه ژن ها حین رشد کودک تغییر می یابند).
پیشنهاد می کنیم بخوانید: ۹ اشتباه در تربیت کودکان
مشکلات مادر حین بارداری
- اگر مادر باردار به یک بیماری یا عفونت در طی بارداری باعث آسیب زدن به کودک شود
- استفاده از بعضی دارو های خاص در طی بارداری نیز می تواند آسیب هایی را به مغز کودک وارد سازد.
- مصرف الکل و مواد مخدر نیز باعث متوقف شدن رشد کودک می شود.
- سایر عوامل همچون نرسیدن اکسیژن کافی به کودک هنگام تولد، تولد زودهنگام و نارس بودن کودک و همچنین ابتلا به عفونت مغزی بعد از گذشت چند روز از تولد نیز می تواند باعث عقب ماندگی کودک شود.
آسیب دیدن سر کودک
- آسیب دیدگی جدی مغز می تواند باعث نا توانی ذهنی کودک در هر سنی شود.
- بعضی از این نا توانی ها موقتی و بعضی دیگر دائمی هستند.
- پزشکان با بررسی میزان توانایی کودک در تفکر و حل مشکلات می توانند عقب افتادگی و یا ناتوانی های ذهنی کودک را تشخیص دهند.
- در صورت تشخیص این عارضه پزشکان و سایر متخصصان در صورت نیاز به کودک و خانواده اش کمک می کنند.
کودک عقب مانده ذهنی و تحصیل
- کودک مبتلا به ناتوانی ذهنی در مدرسه به کمک دیگران نیاز خواهند داشت.
- بعضی از آنها یک مددکار دارند که در تمام مدتی که در مدرسه هستند آنها را همراهی می کند.
- در بعضی موارد نیز آنها را در کلاس های جداگانه ای برای کمک به یادگیری و پیشرفت شان ثبت نام می کنند.
- معمولا یک کودک عقب افتاده برای یادگیری مهارت های زندگی باید از دیگران کمک بگیرند.
- مهارت های زندگی مهارت هایی است که فرد برای مراقبت از خود به آنها نیاز دارد، از جمله مهارت سوار اتوبوس شدن با عبور از خیابان. ب
- بزرگسالان مبتلا به ناتوانی های ذهنی اغلب شاغل هستند و یاد گرفته اند چگونه در خانواده یا جامعه مستقل زندگی کنند.
- کودکان مبتلا به ناتوانی های ذهنی سعی دارند تا مهارت های خود را به بهترین شکل ممکن توسعه دهند.
- آنها نیز دوست دارند به مدرسه بروند، بازی کنند و از لحاظ عاطفی توسط خانواده شان حمایت شوند.
هر یک از ما چگونه می توانیم به این افراد کمک کنیم؟
- حتی اگر هیچ کمکی از دست شما بر نمی آید، می توانید به وی سلام کنید و با او مهربان باشید.
- یک کودک عقب مانده به حمایت خانواده نیاز دارد، اما این بدان معنا نیست که چنین افرادی اضافی و یا اینکه کاملا نا توان هستند.
- والدین باید سعی کنند با حوصله بیش تر کودک دلبند خود را در یادگیری مهارت های مورد نیازش همراهی کنند.
