بدون تردید، یکی از نیازهای مهم و حائز اهمیت برای رشد عاطفی، اجتماعی، شناختی و سلامت جسمانی در سنین کودکی، بازی کودکان تلقی می گردد. آماده شدن کودک برای مواجهه با زندگی در آینده، در پرتو بازی کودک معنا و مفهوم واقعی خود را پیدا می کند. از سوی دیگر، مانع شدن از انجام بازی کودکان و محدود کردن آنها، علاوه بر ایجاد آسیب ها، مسیر رشدی کودک را نیز با اختلالاتی همراه می سازد. شایان ذکر است که از منظر روانشناسی کودک، یکی از نیازهای ضروری و تاثیر گذار برای رشد کودک، بازی به حساب می آید. بر این اساس، فعالیتی که از روی میل و سر شوق کودک انجام شده و باعث سرگرم شدن و لذت بردن او می شود، در معنا و مفهوم بازی تداعی می گردد.
گفتنی است که بازی ها در مقیاس وسیع و گسترده ای موجود بوده و بازی هایی نظیر بازی های رایانه ای، بازی های فکری و بازی های حرکتی را در بر می گیرد. بازی کودکان، بستر مناسب برای بروز خلاقیت کودک در جهت توسعه قدرت احساسی، شناختی، فیزیکی و تخیل را فراهم می آورد. همچنین نقش بازی را در رشد سالم مغز کودک نمیتوان نادیده گرفت.
مطالعات روانشناسی نشان داده است که دوران خردسالی پیش از دبستان دوران کوتاهی است که در شکل دهی به شخصیت کودک بسیار حائز اهمیت است. کودک در این سال ها اولین دانستنیها را در محیط خانواده بدست می آورد. رفتارهایش ثبات پیدا میکند و شکل میگیرد. در این میان بازی کودکان نقش اساسی در شناخت محیط و خود کودک دارد.
نقش بازی کودکان در پروروش مهارت های کودک از دیدگاه روانشناسی
بازی کودکان نقشی اساسی در پرورش مهارت های کودک دارد. بازی زندگی بچههاست. شخصیت آنها را شکل میدهد. بهترین شکل فعالیت کودک، در بازیهای سنین کودکی صورت می پذیرد. در زمان بازی کودکان، همهی نیروهای جسمی، ذهنی، روانی و… کودک درگیر میشود. در نتیجه دقت، حافظه، تصور، نظم و ترتیب، چالاکی، مهارت های کلامی و حرکتی کودک رشد میکند. و نهایتاً مهارتهای اجتماعی کودک، در حین بازی کردن رشد مییابد. در بازی، کودک با تعامل با سایر کودکان، مهارتهای اجتماعی را کسب میکند.
تاثیرات و نتایج مطلوب و بهینه بازی کودکان
در این موضوع که بازی کودکان زمینه ساز بروز خلاقیت و استعدادهای کودک می گردد، هیچ شک و تردیدی را نمیتوان به دل راه داد. بر این اساس، بازی کردن سبب پرورش مهارت های روانشناختی و اجتماعی مختلفی در وجود کودک می شود. همچنین بازی کردن کودکان، یکی از عامل های مؤثر و تاثیر گذار برای رشد و هماهنگی اعضا و دستگاه های بدن کودک به شمار می رود. شایان ذکر است که بازی کردن سبب بهره بردن کودک از قوه تخیل خود می شود. به همین جهت و در پرتو این امر شکوفایی بسیاری از استعدادهای نهفته کودک را می توان انتظار داشت. آشنایی پیدا کردن با قوانین و رعایت قوانین و بروز دادن احساسات کودک به نحو مطلوب، با بازی کودکان امکان پذیر می شود.
بدون اغراق، یکی از دغدغه های بسیاری از والدین در رابطه با فرزندان خردسال خود، رشد مغزی مناسب و مطلوب آنها می باشد. در این زمینه باید خاطر نشان نمود که بازی کودک، یکی از روش های مثمر ثمر و کارآمد برای بهبود بخشیدن رشد مغزی کودک محسوب می شود. همچنین تقویت حواس پنجگانه و بهبود و تقویت یادگیری در زمینه های مختلف، از دیگر آثار مطلوب و درخور توجه بازی کودکان قلمداد می گردد.
بهترین نوع بازی برای کودکان از دیدگاه روانشناسی
از نظر مشاوران روانشناسی بهترین نوع بازی برای کودکان، بازی هایی است که کودک خودش آن را با ابتکار خودش خلق می کند. به این نوع بازی ها، بازی های ابتکاری یا موضوعدار یا نقشدار می گویند. در بازیهای ابتکاری، کودک هر چیزی را که در محیط اطراف میبیند یا میشنود، تقلید میکند. حتی فعالیت بزرگترها را تکرار میکند. نقاشی و بازیهایی شبیه به نقاشی، ارتباط اجتماعی کودک را شکل میدهد. کودک از طریق ارتباط اجتماعی با محیط اطرافش میتواند احساسات و افکار درونش را بیان کند. اگر این بازیها به شکلی صحیح صورت بگیرند شاهد رشد اجتماعی و مهارتی کودک خواهیم بود.
بهترین نوع بازی کودکان خردسال
بهترین نوع بازی کودکان خردسال، همواره یکی از مسائل مورد توجه و در زمره علامت سوال های ذهن والدین قرار دارد. لازم به ذکر است، از آنجایی که بازی کودکان در فرآیند و مراحل رشد شناختی آنها تاثیر بسزایی برجای می گذارد، بهترین نوع بازی کودکان خردسال، بیش از پیش ضرورت و اهمیت پیدا می کند. ذکر این نکته ضروری به نظر می رسد که متناسب با اقتضای سن کودک، بازی های در نظر گرفته شده نیز متفاوت می باشند. ناگفته نماند که بازی کودک علاوه بر یک فعالیت مهیج و لذت بخش، یک ابزار مناسب و مطلوب برای رشد اجتماعی، روانی، فیزیکی و بیان هیجانات او محسوب می شود.
کودکان یک الی سه ساله به سبب تکمیل شدن مهارت های حرکتی، به تدریج توانایی کلامی را نیز به دست می آورند. در این سنین بازی های دارای ویژگی های ساختاری برای تقویت رشد شناختی آنها بسیار مؤثر و تاثیر گذار می باشد. برج سازی، مکعب سازی و تصاویر رنگی موجود در ساختار کتاب های داستان، به رشد کلامی کودک کمک شایانی می نماید. همچنین انجام بازی هایی مانند هل دادن کامیون و ماشین و استفاده از ابزاری مانند رنگ انگشتی، برای افزایش مهارت دستی کودکان مثمر ثمر واقع می شود.
بازی کودکان سه الی پنج ساله به علت توسعه نماد سازی و قدرت تخیل آنها، به سمت بازی های تقلیدی سوق پیدا می کند. بر این اساس، بازی های آموزشی مانند اعداد، تصاویر، حروف و پازل ها در این دوران مفید و مناسب تلقی می شوند. همچنین لگو سازی، خانه سازی و نقاشی کردن، نمونه هایی دیگر از بازی کودکان در این سنین به شمار می آید.
بهترین موضوع برای بازی کودکان
مشاوران توصیه می کنند که موضوع بازی را به بچه ها تحمیل نکنید. اجازه دهید کودکان از خودشان ابتکار داشته باشند. شما فقط باید محیطی امن و بهداشتی را برای کودکتان فراهم کنید. اجازه دهید کودک خودش به صورت آزادانه بازی کند. بهترین محیط برای بازی کودک فضای باز است.
نقش و تاثیر والدین در انجام بهتر بازی کودکان
به طور کلی، والدین در فراهم آوردن زمینه مناسب برای انجام بهتر و مطلوب تر بازی کودکان، نقش برجسته و بارزی ایفا می نمایند. لازم به ذکر است که اولین نهاد اجتماعی که کودک قدم در آن می گذارد، نهاد خانواده می باشد. بر همین اساس، نوع و نحوه برخورد و واکنش والدین نسبت به بازی کودک، از درجه اهمیت بسیار بالایی برخوردار می باشد. بنابراین، والدین باید از محدود و محصور کردن کودک، به ویژه در هنگام بازی کردن، جلوگیری به عمل آورده و به مثابه یک همراه در کنار فرزند خود حضور داشته باشند. همچنین مناسب است که برای تقویت مهارت ها و توانایی کودک، انتخاب وسایل بازی متناسب با رشد ذهنی و جسمی او صورت پذیرد.
ناگفته نماند که متخصصان این حوزه، بازی کودکان را به عنوان یک امر بدیهی و الزام آور در سنین کودکی محسوب می کنند. همچنین متخصصان به والدین ابراز می دارند که در بازی کودکان هیچگونه زمان بندی، فشرده سازی و برنامه ریزی را اعمال نکنند. از سوی دیگر، انجام بازی های کامپیوتری به سبب وجود خشونت در آن، علاوه بر تاثیر سوء بر کودک، خشونت و پرخاشگری او را افزایش می دهد.
کودک در نوزادی شرایط حساس و خاصی دارد که مراقبت های خاصی را هم نیاز دارد. با بزرگتر شدن نوزاد و رسیدن به سنین خردسالی و کودکی، نقش آموزش مطرح می شود. در این سن یادگیری کودک بسیار سریع است. کودک از محیط خود به شدت تاثیر می پذیرد و از آنها یاد می گیرد. کودک از خانواده، همسن ها، طبیعت و بازی با سایر کودکان آموزش های زیادی می گیرد. اما مسئولیت والدین در تربیت فرزند، تنها مربوط به محیط خانواده نیست. خانواده و به خصوص پدر و مادر نقش تعیین کننده در محیط اجتماعی، فیزیکی و اخیرا محیط مجازی دارند. به همین دلیل، مشاوره کودک و نوجوان اهمیت ویژه ای در تربیت فرزندان دارا می باشد.