بیش فعالی به حالتی گفته می شود که در آن کودک به نحوی مفرط و بیش از اندازه فعال و پرجنب و جوش است. تحرک زیاد این کودکان نه تنها خود آنها را بلکه اطرافیان، همکلاسی ها، اولیای مدرسه را دچار مشکل می کند. از آن جایی که در میان درصد بالایی از معتادین و افرادی که ترک تحصیل کرده اند علائم بیش فعالی در کودکی قابل مشاهده است.
از طرفی کودکان دارای بیش فعالی در معرض خطر بالایی از اختلال سلوک، شخصیت ضد اجتماعی و سوء مصرف مواد مخدر قرار دارند لذا آگاهی همگان بویژه والدین و معلمان در این حالات از اهمیت بسزایی برخوردار است. نقص در تمرکز یا اختلال بیش فعالی شرایطی را برای کودک ایجاد می کند که نتواند آرام و بدون حرکت بنشیند، رفتارش را کنترل کرده و توجه خود را به یک موضوع خاص معطوف کند.
شیوع بیش فعالی
از هر 100 کودک 5 کودک می تواند به بیش فعالی مبتلا باشد. پسران 3 برابر بیش از دختران در معرض ابتلا قرار دارند. این مشکلات قبل از 7سالگی آغاز می شوند. ممکن است والدین تا وقتی که فرزندانشان بزرگتر نشده اند، متوجه مشکل بیش فعالی او نگردند. روان شناسان نمی دانند که چه چیزی باعث بروز این اختلال می گردد. ولی مطالعات بر روی مغز انسانها را به فهم علل اجتماعی بیش فعالی نزدیکتر کرده است. دخترهای مبتلا به این اختلال بیشتر از پسران بی توجهی نشان می دهند، اما در رابطه با دیگران مشکلات کمتری دارند. همچنین دختران مبتلا به بیش فعالی، بیشتر از پسران دچار انزوا اجتماعی، اضطراب و افسردگی می شوند و کمتر از پسران دارای مشکلات رفتاری هستند.
پیشنهاد می کنیم بخوانید: مشاوره کودک و نوجوان
علائم بیش فعالی
- مشکل در توجه
- فعالیت بیش از اندازه
- انجام عمل قبل از فکر کردن به آن ( حرکات تکانشی )
انواع بیش فعالی
بیش فعالی نوع بی دقت و بدون توجه
در این نوع، فرد نمی تواند روی تکلیفی که به او می دهند و با یک فعالیت خاص تمرکز داشته باشد. اکثر کودکان دچار بیش فعالی در دقت و توجه کردن دچار مشکل هستند.
ویژگی های افراد دارای بیش فعالی بی دقت و بدون توجه
- توجه زیادی به جزئیات ندارند.
- بر بازی ها و کارهای مدرسه نمی توانند تمرکز داشته باشند.
- کارهای مدرسه و فعالیت های روزانه ی خود را در منزل تا آخر دنبال نمی کنند و آنها را به پایان نمی رسانند.
- نمی توانند یک وظیفه یا تکلیف را تمام و کمال انجام دهند.
- اسباب بازی ها،کتاب ها و وسایلشان را اغلب گم می کنند.
شما برای تشخیص و درمان بیش فعالی کودکان خود می توانید به صورت حضوری و تلفنی با مشاوران زبده حضوری و تلفنی مرکز مشاوره روانشناسی رهیاب از طریق زیر ارتباط برقرار کنید.
بیش فعالی نوع تکانشی
در این نوع از اختلال، فرد بسیار فعال است. و بدون فکر اقدام به فعالیت و انجام کار می کند. فعالیت بیش از حد معمول، قابل مشاهده ترین مشخصه اختلال بیش فعالی است. کودک دارای بیش فعالی همیشه در حال انجام کاری می باشد. ممکن است سطح بیش فعالی با افزایش سن کاهش یابد. این کودکان قبلاً از این که راجع به عملی فکر کنند آن را انجام می دهند.
برای مثال این کودکان ممکن است بطور ناگهانی وسط خیابان شروع به دویدن کنند و از یک سمت به سمت دیگر خیابان بدون نگاه کردن حرکت کنند. یا اینکه از درخت بلندی شروع به بالا رفتن کنند. ممکن است آنها در موقعیت های خطرناک شگفت زده شوند.گاهی هم هیچ ایده و فکری برای خارج شدن از این وضعیت ندارند. غالباً،فعالیت های تکانشی و بیش فعالی با هم همراه هستند. مشخصه این کودکانی که این اختلال را با هم دارند بدین گونه است:
ویژگی های افراد دارای بیش فعالی تکانشی
- بی قراری و نا آرامی.
- دویدن مداوم از سویی به سوس دیگر و بالا رفتن از چیزی.
- پایین آمدن از صندلی وقتی که اجازه ی این کار را ندارند.
- عدم توانایی در بی سر و صدا بازی کردن.
- بیش از حد صحبت کردن.
- پاسخ دادن ناگهانی و بدون فکر به پرسشی که هنوز تمام نشده است.
- عدم توانایی در صبر کردن برای نوبت خود.
- بدون اجازه وسط بازی دیگران پریدن.
- وسط صحبت دیگران پریدن.
بیش فعالی ترکیبی
در این نوع اختلال فرد بسیار فعال است و بدون فکر اقدام به فعالیت و انجام کار می نماید. کودکان با این نوع اختلال نشانه هایی از هر دو نوع قبل را که متذکر شدیم دارا هستند. آنها در توجه کردن، بیش فعال بودن و کنترل تکانش های خود دچار مشکل هستند. البته گاهی تمام کودکان بی توجه هستند و یا اینکه بیش از حد فعالیت می کنند و حرکات تکانشی دارند. اما در کودکان دچار بیش فعالی این حرکات همیشگی هستند نه استثنایی. این رفتارها برای کودک در خانه، مدرسه و یا دوستان مشکلات حقیقی ایجاد می کنند. در نتیجه اکثر کودکان دچار این اختلال، احساس افسردگی، استرس و عدم اطمینان به خود را دارند. این احساسات جزء نشانه های بیش فعالی محسوب نمی شوند و در اثر مشکلات مکرر در خانه و مدرسه در کودک ایجاد می شود.
چطور می توان فهمید کودکی مبتلا به بیش فعالی است؟
وقتی این علائم در کودکی مشاهده شود باید توسط یک متخصص ماهر روانشناسی مورد ارزیابی قرار گیرد. این فرد می تواند از کارکنان مدرسه باشد و یا این که در مطب خصوصی مشغول به کار باشد.تنها راه حصول اطمینان،ارزیابی کامل توسط متخصص می باشد. باید در اینجا به دو نکته توجه داشت:
- نباید نظر دیگران را دال بر اینکه کودکی بیش فعال است به آسانی پذیرفت.
- این نکته حائز اهمیت است که کودک همراه با بیش فعالی ناتوانی های دیگری را نیز دارد.
درمان بیش فعالی
درمان سریع برای بیش فعالی وجود ندارد اما علائم آن قابل کنترل هستند. والدین و آموزگاران باید به نکات زیر توجه داشته باشند.
- در مورد این اختلال اطلاعات بیشتری کسب کنند.
- برنامه ی تعلیم و تربیتی خاصی را متناسب با نیازهای کودک ایجاد و طرح ریزی نمایند.
- ایجاد طرح دارو درمانی، در صورتی که والدین و پزشک احساس کنند که کودک به دارو درمانی نیاز دارد.
راهنمایی هایی برای والدین درباره بیش فعالی
- وقتی که فرزندتان کارش را خوب انجام می دهد به او پاداش دهید. در فرزند خود توانایی ایجاد کنید و نیز با او در مورد استعدادهایش صحبت کنید و او را به بکارگیری توانایی هایش تشویق و ترغیب کنید.
- با فرزند خود کاملا واضح و روشن صحبت کنید. برای این کار با پشتکار، مصر و مثبت باشید. خواسته های خود را کاملا برای فرزند خود روشن سازید. به فرزند خود بگویید چه کارهایی را باید انجام دهد نه اینکه فقط، آنجه را نباید انجام دهد به او گوشزد کنید.
- شیوه هایی را برای کنترل رفتار فرزند خود یاد بگیرید. این برنامه ها عبارتند از: ایجاد جدول برای فعالیت های فرزندتان، داشتن برنامه برای پاداش، نادیده گرفتن رفتارهای نامطلوب، پیامدهای عادی و غیر طبیعی نتایج و پیامدهای منطقی.
- با مدرسه فرزندتان تماس داشته باشید و برنامه ی تعلیم و تربیت خاص نیازهای فرزندتان را برای او تنظیم کنید. هر دوی شما (والدین و معلم) بایستی نمونه ای از این برنامه را داشته باشید.
- با معلم در تماس باشید و به او بگویید فرزند شما در خانه چه عملکردی دارد و از او بپرسید که در مدرسه چه می کند و آنها را حمایت کنید.
راهنمایی هایی برای آموزگاران درباره بیش فعالی
- باید بدانید که چه موارد خاصی برای دانش آموزان دشوار هستند. برای مثال ممکن است که دانش آموز بیش فعال در شروع یک کار دچار مشکل باشد. در حالی که دانش آموزان دیگر در پایان دادن به یک عمل و شروع عمل بعدی مشکل داشته باشند. بنابراین هر یک از این دانش آموزان نیاز به کمک های متفاوتی دارند.
- به دانش آموزان نشان دهید چگونه از کتاب تکلیف و برنامه های روزانه استفاده کنند. همچنین مهارت ها و روش های یادگیری را به آنها آموزش دهید و آنها را به شکل منظم تقویت (پاداش) کنید.
- به دانش آموزان در فعالیت های بدنی شان کمک کنید. برای مثال به آنها اجازه دهید تا کاری را ایستاده پای تخته سیاه انجام دهند. در بین برنامه ها به آنها استراحت دهید.
- با والدین و دانش آموزان هر دو با هم برای نوآوری و اجرای یک برنامه تعلیم و تربیتی مناسب به منظور نیل به نیازهای دانش آموزان به فعالیت و همکاری بپردازید.
- انتظارات بالا از دانش آموزان داشته باشید اما سعی کنید راه های جدیدی را برای انجام کارها امتحان کنید. صبور باشید و شانس دانش آموزان را برای کسب موفقیت بالا ببرید.
نگارنده: داوود خدایی
