دوران نوجوانی، دوران بسیار پر چالشی است. این دوره با توجه به تاثیرات محیطی و فردی دچار افت و خیز های فراوانی است. از مهمترین چالش های این دوره، شکل گیری هویت در نوجوانان است. به همین دلیل آگاهی والدین از این دوران مهم، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. قبل از هر چیز بهتر است در مورد هویت و عوامل موثر بر هویت توضیحاتی ارائه دهیم.
تعریف هویت
هویت همان جمله معروف «من هستم» است. هویت در لغت به معنی شناخت شخصیت، اخلاق، ذات هستی و وجودی هر فرد است.
هویت بر سه بخش است:
- هویت فردی
- هویت اجتماعی
- هویت خانوادگی
- هویت اقتصادی
به گفته روان شناسان و متخصصان ابتدا باید فرد به شناخت خود برسد و سپس بتواند دراجتماع حضور پیدا کرده و هویت اجتماعی خود را بشناسد. در هویت خانوادگی نوجوان رفته رفته جایگاه وارزش خود را می شناسد و در واقع صاحب نظر شده و خود را جزئی از این خانواده می داند.
پیشنهاد می کنیم بخوانید: روش های انگیزه مند کردن نوجوانان، مشاوره کودک و نوجوان
شکل گیری هویت به چه عواملی بستگی دارد
شناخت فردی
اولین مرحله شکل گیری هویت در نوجوانان، فکر کردن درباره خود، خانواده و اجتماع است. در این مرحله نوجوان اهداف و زندگی آینده خود را در زندگی تجسم می کند. مرحله ای بسیار سخت که ممکن است بسیاری از نوجوانان از عهده آن بر نیایند و دچار بحران هویت شوند. پس در ابتدا نوجوان جایگاه خود را در این دنیا می شناسد و به علت وجودی خود پی می برد.
عوامل خانوادگی
بعد از شناخت هویت، مهمترین عوامل موثر در شکل گیری هویت نوجوانان، خانواده است. والدین عزیز باید توجه خود را به فرزندشان را دو برابر کنند. چه بسیار نوجوانانی وجود دارند که به دلیل رها شدن و طرد شدن از سمت والدین دچار بحران های هویتی شده و سردرگم و گیج می شوند که علت به وجود آمدنشان چیست و همین بحران هویت چه بسا به خودکشی ختم می شود. هویت نوجوان زمانی رشد می کند که بتواند در خانه نظراتش را بیان کند و مدام او را ساکت نکنند. او نیاز دارد به عقایدش احترام بگذارند و او را به عنوان یک فرد صاحب نظر در خانه بپذیرند.
عوامل اجتماعی
از دیگر عوامل شکل گیری هویت در نوجوانان عوامل اجتماعی است. همانگونه که در خانواده باید نوجوان را به رسمیت بشناسند جامعه نیز اید او را به عنوان یک فرد صاحب عقیده قبول کند و به نظرات و ایده های آنها احترام بگذارد و او را تشویق و تحسین کند.
پیشنهاد می کنیم بخوانید: روان شناسی نوجوانان
عوامل اقتصادی
از جمله عوامل مهم در شکل گیری هویت در نوجوانان عوامل اقتصادی است. در خانواده هایی که فقر و نداری را تجربه می کنند نوجوان با بحران شخصیت شدیدی روبروست. او مدام از خود سوال می کند چرا من؟ گناه من چیست که باید همچین شرایطی داشته باشم؟ تاثیری که مسائل اقتصادی بر روی هویت نوجوان دارد به قدری زیاد است که شاید هیچ عامل دیگری نتوان روی او تاثیر گذار باشد.
عوامل فرهنگی
فرهنگ هر جامعه نیز تاثیر مهمی در شکل گیری هویت نوجوان خواهد داشت. نوجوان در این مورد در مقام مقایسه بر می آیند و مدام فرهنگ جامعه خود را با جوامع دیگر مقایسه می کند. این موضوع باعث می شود که او دچار دوگانگی شخصیت شود و نمی داند مدام مسیر درست است و کدام مسیر غلط. 
خیال پردازی
این عامل نیز تاثیر مستقیمی بر روی شکل گیری هویت در نوجوانان دارد. نوجوان مدام خود را در شرایط مالی و فرهنگی و مکان های مختلف تصور می کند. از لحاظ عاطفی نیز او در ذهن خود مدام خیال پردازی می کند. بعد از اینکه به خود می آید می بینید که شرایط کاملا متفاوت با آن چیزی است که در ذهنش تجسم کرده و به همین دلیل دچار افسردگی های شدید روحی خواهد شد.
پیشنهاد می کنیم بخوانید: چالش های دوران نوجوانی
مراحل شکل گیری هویت در نوجوانان چیست؟
1. مرحله گیجی و سردرگمی
اولین مرحله شکل گیری هویت در نوجوانان است. در این حالت نوجوان نمی داند چه می خواهد. نه می تواند به تنهایی تصمیم بگیرد و نه تصمیمات دیگران را به راحتی می پذیرد. در این مرحله، زندگی برایش بسیار بی اهمیت می شود و توجهی به خود نمی کند و نمی داند چگونه رفتار کند تا دیگران را راضی نگه دارد. در واقع این مرحله بسیار خطرناک است و باید حتما مورد توجه والدین قرار بگیرد.
2. مرحله وابستگی
از جمله مراحل مهم در شکل گیری هویت در نوجوانان محسوب می شود. در این مرحله نوجوان نمی داند چه تصمیمی برای زندگی آینده اش بگیرد. از لحاظ مالی و فکری نیز به والدینش وابسته است. در این مرحله باید به او مسئولیت بدهید و او را آزاد بگذارید. اجازه دهید به کارهایی که تا قبل از آن توانایی انجامش را نداشته دست ببرد. حتی اگر اشتباهی کرد او را سرزنش نکنید.
3. مرحله بی توجهی
مرحله سوم در شکل گیری هویت در نوجوانان، مرحله بی توجهی است. در این مرحله نوجوان کاملا به محیط خود اشراف دارد و همه چیز را مد نظر قرار می دهد. در این مرحله نوجوان بسیار ریز بین تر می شود اما نسبت به اطراف و رفتار دیگران بی توجه تر. مثلا می داند که خواهر و برادر او به کمک احتیاج دارند اما اهمیتی به این موضوع نمی دهد.
پیشنهاد می کنیم بخوانید: بحران هویت در نوجوانی
4. مرحله دستیابی به هویت
در این مرحله، بحران کمی کمتر شده و نوجوان می تواند بین خواسته های خود و خواسته های خانواده و اجتماع مصالحه برقرار کند. یعنی به مرحله درک می رسد. نوجوان کمی آرامتر می شود و میتواند در تمام حوزه ها نظرات خوب و معقولی بدهد. فکر خود و مستقل تصمیم بگیرد و اظهار نظر کند. در این مرحله شکل گیری هویت نوجوان دوران سخت خود را سپری می کند و در واقع هدف ها و نیازها و راه های رسیدن به کسب موفقیت را در ذهنش کاملا ترسیم می کند.
نقش والدین در شکل گیری هویت در نوجوان
والدین مهمترین نقش را در شکل گیری هویت در نوجوانان بر عهده دارند. امنیت خانواده و والدین به خوبی می تواند فردی بسازد که به محض رسیدن به دوران بلوغ بتواند درک صحیحی از زندگی خود داشته باشد و در یافتن مسیر موفقیت سردرگم نشود. این نوجوان راه حل برطرف کردن مشکلات عاطفی و جنسی خود را در خانواده و در زیر سایه محبت والدین می بیند. کمتر دچار افسردگی شده و میداند که از زندگی چه می خواهد.
