آیا تاکنون با عبارت نقشه مغزی انسان روبرو شده اید. مغز انسان دارای قسمت های مختلف با عملکرد های مختلف است. یکی از این قسمت ها قشر مخ می باشد. قشر مخ مرکز فرایندهای عالی ذهن، محل ثبت احساس ها، آغاز اعمال ارادی، تصمیم گیری و تدوین نقشه است. مغز انسان از تعداد زیادی سلول عصبی به نام نورون تشکیل یافته است. نورون ها در سراسر بدن وجود دارند.
ارتباط بین قسمت های مختلف مغز و نیز ارتباط بین مغز و سایر قسمت های بدن از مسیر این سلول های عصبی و توسط پیام عصبی صورت می گیرد. در واقع مغز از طریق این سلول ها، پیام های مختلفی (پیام عصبی) را به قسمت های مختلف بدن فرستاده و پیام هایی نیز دریافت می کند. ماهیت این پیام عصبی در داخل یک سلول به صورت جریان الکتریکی و در بین دو سلول به صورت نقل و انتقالات شیمیایی است. فعالیت الکتریکی نورون ها در سطح جمجمه سبب شکل دهی فعالیت الکتریکی مغز با عنوان امواج مغزی می شود. امواج مغزی انواع و کارکردهای متفاوتی دارند و بر حسب فرکانس به انواع مختلف تقسیم می شوند. همه این امواج در تمام اوقات وجود دارند. اما در شرایط مختلف کارکردی، غلیه با موج خاصی است.
امواج مختلف مغزی
- موج دلتا (3- 0.5 هرتز)
- موج تتا (7 – 4 هرتز)
- موج آلفا (12 – 8 هرتز)
- موج بتا (37 – 14 هرتز)
- گاما (38 هرتز به بالا)
دلتا (3 – 5/0 هرتز): دلتا آهسته ترین موج مغزی است و در طی خواب عمیق (بدون رویا) غلبه دارد. برای ترشح هورمون رشد و ترمیم بافت های بدن مفید است.
تتا (7 – 4 هرتز): یادگیری عالی، احساس سکون و آرامش، پذیرندگی زیاد، برنامه ریزی مجدد ذهن، خیال پردازی، تفکر بدون خود سانسوری و خلاقانه، فراخوانی خاطرات ناراحت کننده و رنج اور ذخیره شده در حافظه کارکردهای موج تتا هستند.
آلفا (12 – 8 هرتز): هنگامی که آرام هستید و پردازش اطلاعات ذهنی زیادی ندارید. هنگامی که چشمان خود را می بندید مغز شما امواج آلفای زیادی به ویژه در ناحیه پس سری تولید می کند. همچنین هنگام تفریح و لذت بردن از محیط اطراف غلبه با موج آلفا است. امواج آلفا در زمان و شکل مناسب سبب دستیابی به عملکرد بهینه، کاهش اضطراب، تقویت سیستم ایمنی، تفکر مثبت، یکپارچگی ذهن و بدن، شهود، درون اندیشی، تعادل هیجانی، احساس سرخوشی، آگاهی درونی و افزایش ترشح سروتونین می شود.
پیشنهاد می کنیم انجام دهید: تست شخصیت شناسی
بتا (37 – 14 هرتز): کنش های پیچیده ذهنی (مثل سخن گفتن، بحث کردن)، تفکر انتزاعی فوق العاده، هشیاری، تمرکز، پایداری هیجانی، محاسبات ریاضی و افزایش متابولیسم با غلبه موج بتا در مغز رخ می دهد.
گاما (38 هرتز به بالا): موج گاما سازمان دهنده مغز و هماهنگ کننده و یکپارچه کننده اطلاعات از قسمت های مختلف بدن است. غلبه این موج با حافظه خوب، سرعت انتقال زیاد اطلاعات، پردازش سطوح بالای اطلاعات و یادگیری مسائل پیچیده همراه است.
الکتروانسفالوگرافی کمی یا QEEG
استفاده از نوار مغزی برای بررسی آسیب های مغزی امروزه در کشور ما یک روش آشنا و فراگیر می باشد. اما این روش تنها برای شناسایی آسیب های ساختاری مغز کاربرد دارد و در مورد وضعیت کارکردی مغز نمی تواند اطلاعاتی به ما بدهد. در این روش با قرار دادن تعدادی الکترود روی سر می توان این امواج را دریافت، ثبت و سپس با استفاده از کامپیوتر تحلیل کرد.
در این روش ارزیابی تعداد الکترود (عموما 19 عدد) که روی کلاه خاصی با نظم و قانون خاصی تثبیت شده اند، روی سر قرار گرفته و در حالت های مختلف چشم باز، چشم بسته و انجام یک تکلیف شناختی مانند خواندن، ثبت کرده و سپس این امواج به وسیله کامپیوتر، بر حسب فرکانس تفکیک شده و بر اساس شدت فعالیت در رنگ های مختلف نمایش داده می شوند. طبق مطالعات انجام شده امواج مختلف در مغز دارای استاندارد و حد نرمالی استکه تنها بر اساس جنس و سن تغییر می کند.
این دستگاه مقیاس های دیگری هم برای ارزیابی کیفیت عملکرد دارد که عبارتند از:
- توان نسبی: نسبت بین امواج مختلف را اندازه می گیرد. اگر موجی در مقایسه با امواج دیگر نسبت کمی داشته باشد تحت نفوذ و سلطه آن ها قرار خواهد گرفت و تاثیر خود را بر عملکرد از دست خواهد داد.
- عدم تقارن: اختلاف ولتاژ بین نواحی مختلف را بررسی می کند. آیا پالس های الکتریکی در نواحی مختلف مغز، برای داشتن عملکرد مناسب بیش از اندازه بزرگ یا بیش از اندازه کوچک هستند؟
- انسجام: کوهرنس مشخص می کند که مغز چه مقدار انرژی را بین قسمت های مختلف به اشتراک گذاشته است. این مقیاس بررسی می کند که آیا مغز توانایی برقراری ارتباط مناسب با خودش را دارد یا نه. کوهرنس زیاد نشانه آن است که بعضی از قسمت های مغز آنچنان در هم گیر کرده اند که برای قطع این ارتباط و برقراری ارتباط با سایر قسمت های مغز توانایی مناسبی ندارند؛ و کوهرنس کم نشانه آن است که منابع مغز از اتصال مناطق مختلف ناتوان است.
- فاز: سرعت حرکت سیگنال های الکتریکی در سطح سر را تعیین می کند. آیا سرعت حرکت انرژی الکتریکی مغز برای داشتن عملکرد بهینه مناسب است یا خیر؟
QEEG چه مزیت هایی بر EEG دارد؟
- داده هایی که از طریق الکترودها به دست می آیند و ثبت می شوند، آنقدر زیاد هستندکه یک درمانگر نمی تواند تمام آن ها را تفسیر کند. QEEG این داده ها را تجزیه و تحلیل می کند و در قالب نقشه های رنگی مغز یا نمودارها و جداول خلاصه می کند.
- QEEG بر خلاف EEG به ارزیابی عملکرد مغز می پردازد.
- QEEG با ایجاد نقشه های زنده و پویا از مغز و مقایسه آن ها با داده های پایه، از دقت تشخیصی بالایی نسبت به مصاحبه های بالینی برخوردار است. برآوردها نشان می دهد که توافق بین درمانگران درمورد اختلالاتی نظیر ADHD در حدود 40 درصد است درحالی که دقت QEEG حدود 90 درصد است.
- تعیین نوع و دوز دارو: در بسیاری از بیماری های روانپزشکی، چندین دارو با عملکردهای متفاوت وجود دارد. عموما روانپزشک با جایگزین کردن داروها در دوره های خاص، به داروی موثر دست می یابد. QEEG می تواند از همان ابتدا داروی موثر را پیشنهاد دهد و روند درمان را تسریع بخشد.
- افتراق اختلالات ارگانیکی و کارکردی.
