کهن الگوها، نظریه های مبتنی بر شخصیت شناسی می باشد که توسط روانشناس مشهور و برجسته کارل یونگ وارد مباحث روانشناسی شده است. بر این اساس، یونگ اعتقاد داشت که کهن الگوها در نهان هر فردی وجود داشته و نقش بسزایی در شکل گیری شخصیت فرد ایفا می کنند. شایان ذکر است که کارل یونگ به همراه زیگموند فروید، از طلایه داران و پرچم داران دانش نوین روانکاوی محسوب می شوند.
اغلب مطالعات و تحقیقات یونگ بر روی محور ناخودآگاه ذهن معطوف شده است. وی برای ناخودآگاه ذهن دو نوع ناخودآگاه جمعی و ناخودآگاه فردی را در نظر گرفته است. ناخودآگاه جمعی، از جمله میراث تاریخی و ارزشمند انسان ها به شمار می آیند که از دوره های اولیه زندگی بشر به آنها منتقل شده و همه مردم سهمی در آن دارند. کارل یونگ پس از بررسی ناخودآگاه جمعی، نظریه اثبات شده کهن الگوها یا آرکی تایپ ها را برای توضیح و تبیین هر چه بهتر و بیشتر شخصیت انسان مطرح کرد.
از زاویه دید کارل یونگ، آرکی تایپ ها، افکار و رفتارهای مادرزادی و غریزی را در بر می گیرد که انجام آنها توسط انسان ها بر اساس الگوهای از پیش تعیین شده صورت می گیرد. به بیان دیگر، آرکی تایپ ها تصاویر و میراث الگوهای کهنی هستند که در ناخودآگاه انسان و از طریق تجربه های مکرر پدران باستانی، نقش بسته است. بنابراین، آرکی تایپ ها یا کهن الگوها، رفتارهای غریزی ناخودآگاه جمعی انسان، فارغ از رنگ و نژاد بوده که مصداق های آن در همه انسان ها وجود دارد. در این زمینه باید خاطر نشان کرد که آرکی تایپ ها در شناخت هر بیشتر انسان از شخصیت خود، تاثیر بسزایی از خود برجای می گذارند.
بررسی و تحلیل نظریه کهن الگوها
به طور کلی، کهن الگوها، الگوهای انباشته شده در ناخودآگاه جمعی انسان می باشند که تاثیر بسزایی بر رفتار آدمی از خود برجای می گذارند. به عبارت بهتر، آرکی تایپ ها همان نمادهای ذهنی، الگوها، تصاویر و محتویات بوده که حول یک موضوع جمع شده و یک دیدگاه کلی برای انسان به وجود می آورند. به عنوان نمونه تشبیه فردی به رستم، به سبب تصویر ایجاد شده در ناخودآگاه فرد، تصویر فردی قدرتمند و پهلوان صفت را در ذهن او حک می کند. چرا که این الگو و نماد برای ایرانیان همواره مظهر قدرتمندی و پهلوانی به شمار می آید.
کارل یونگ در نظریه کهن الگوها، چند کهن الگو را با نام های سایه، پرسونا، آنیموس و آنیما مورد بررسی قرار داده است. پرسونا در این نظریه تصویر و نمادی فریب دهنده تعبیر شده است که انسان ها همانند نقاب و به منظور متفاوت نشان دادن خود، از آن استفاده به عمل می آورند. بروز این کهن الگو بر اساس هنجارهای موجود در جامعه نمود پیدا می کند. این کهن الگو در نهان هر شخصی وجود داشته و ابعاد مثبت و منفی با خود به دنبال دارد.
از دیگر کهن الگوها آنیموس می باشد که در مباحث روانشناسی از این کهن الگو با عنوان مردانگی موجود در زنان تعبیر می شود. وجود این کهن الگو، رفتارهایی مانند مبارزه، تصمیم منطقی و شجاعت را ایجاد می سازد. غالب شدن این کهن الگو در زنان، ضمن خشک و بی احساس شدن، آنها را به سمت ستیزه کردن و مبارزه سوق می دهد.
از دیگر کهن الگوها، آنیما می باشد که مطابق با تعریف ارائه شده در کتاب های روانشناسی، زنانگی موجود در درون مردان تعبیر می شود. غالب شدن این کهن الگو در فرد سبب بیشتر شدن رفتارهای زنانه مانند احساساتی و لطیف بودن، در نهان آدمی می شود.
نگاهی به پیچیده ترین کهن الگوها
از پیچیده ترین کهن الگوها میتوان به کهن الگوی سایه، اشاره نمود. بر این اساس، سایه ها نوعی از ویژگی های شخصیتی افراد بوده که به دلایل جمعی و شخصی تمایلی به بروز دادن آن نشان نمی دهند. بر اساس نظریه یونگ، سایه ها به عنوان بخشی از وجود انسان ها، به وسیله خود فرد یا موانع بیرونی سرکوب می گردند. بنابراین، ابعادی که از دیدگاه انسان ها، غیر قابل قبول و پذیرش بوده و از رویایی با آن واهمه دارند، سرکوب می گردند.
صفاتی مانند منتقد بودن، ضعیف بودن و تنبل بودن، مصداقی از سایه بوده که انسان ها همواره از آن گریزان هستند. ناگفته نماند که هرگاه نیروهای کهن الگوها در گسترده وسیعی فعال گردند، می تواند تبعات مثبت یا منفی را برای فرد در پی داشته باشد. چراکه آرکی تایپ ها نقش تعیین کننده ای در رفتار اجتماعی و نگرش های روانی فرد ایفا می کنند.
ویژگی های برجسته و حائز اهمیت کهن الگوها
یکی از ویژگی های بارز کهن الگوها، فاسد نشدنی و تاریخ مصرف نداشتن آنها می باشد. بر این اساس، آرکی تایپ ها همواره از نسلی به نسل دیگر منتقل می شوند. محل استقرار این مفاهیم در ناخودآگاه ذهن بوده و غالباً شکل و شمایل آنها تغییر و تحول پیدا می کند.
با شناخت و آگاهی از کهن الگوها و مدیریت و کنترل آن می توان به تعادل در ابعاد مختلف زندگی دست یافت. شایان ذکر است که شناخت آرکی تایپ ها علاوه بر شناخت بهتر نقاط ضعف، قوت و استعدادها، به رشد شخصیت فرد کمک شایانی می کند. همچنین در پرتو این مفاهیم، درک و تحلیل رفتارهای اطرافیان بهتر و مطلوب تر صورت می گیرد.
